Ойрдоо Өвөр Монголын Батмөнх гэдэг зохиолчийн бичсэн “Хамар Лодон” хэмээх өгүүллэгийг монгол бичгээс буулган цуврал болгон блог дээрээ тавьж байна. Анх өнгөрдөг 11 дүгээр сарын эхээр “Гурав тасарсан Монгол” сэдвээр соёл оюуны өвөө гурав тасалчхаад сууж буй бидний өнөөгийн байдлын талаар бодлоо эмхтгэн бичсэн юм. Чингээд яаж зүгээр гар хумхин суух вэ гэж бодоод монгол бичгээр бичигдсэн Өвөр Монголд алдартай энэ өгүүллэгийг барьж авсан юм. Оюуны өвөө нэгтгэн, нэг суурьтай болоход далайд дусал нэмэр гэж бодсон хэрэг л дээ. Гэтэл цуврал гэдэг тэвчээр буурь заасан ажил болдог юм байна. Үүний өмнө Шионо Нанами гэдэг Японы түүхэн баримтат зохиолч эмэгтэйн Ромын түүхийн талаар бичсэнээс уншаад сэтгэл хөдөлсөндөө хэсэглэн авч танилцуулсан ухаантай. Гэвч нэг их удалгүй үргэлжлүүлээд явах хүсэл тэвчээр барагдаж эхэлснээ тодхон санаж байна.
Хамар Лодон цувралын хажуугаар нэг иймэрхүү сул бичлэг оруулан алаглах бодолтой нэг юм бичээд авсан чинь Ганбаатар, Хишгээ тэргүүтэй архаг блогчид цувралаа үргэлжлүүл гээд “загнаад” унадаг юм байна. Дэм өгч загнасанд нь баярлаад цувруулаад л бүлэг бүлгээр тавиад байгаа. Хамар Лодонгоо дамарталгүйхэн шиг дуусганаа. Одоо жаахан үлдсэн.
Ойрын хэд хоног Японд 1975 оноос хойш он дараалан тасралтгүй гараад байгаа “Монгол судлал” （モンゴル研究）сэтгүүлийн хуучин шарласан хуудсуудыг эргүүлэн тойруулж өнгөрөөв. Анхаарал татсан судалгааны өгүүллүүд олон байна. Заримаас нь дурдахад 1976 оны дугаар дээр Шибаяма Ютака “Монголчуудын сэтгэлгээний түүхийг авч үзэх нь” （芝山豊『モンゴルの思想史へのアプローチ』）, 1977 оны дугаар дээр мөн ижил зохиогчийн “Ардын сэтгэлгээ” （アラトの思想）гэсэн өгүүллийг энд дурдууштай. Би яагаад иймэрхүү сэдвийг сүүлийн үед онгичоод эхлэв ээ гэхээр өнөөгийн Монголд өрнөж буй улс төр хийгээд нийгмийн үзэгдэлтэй холбоотой юм.
Хамар Лодон цувралын хажуугаар нэг иймэрхүү сул бичлэг оруулан алаглах бодолтой нэг юм бичээд авсан чинь Ганбаатар, Хишгээ тэргүүтэй архаг блогчид цувралаа үргэлжлүүл гээд “загнаад” унадаг юм байна. Дэм өгч загнасанд нь баярлаад цувруулаад л бүлэг бүлгээр тавиад байгаа. Хамар Лодонгоо дамарталгүйхэн шиг дуусганаа. Одоо жаахан үлдсэн.
Ойрын хэд хоног Японд 1975 оноос хойш он дараалан тасралтгүй гараад байгаа “Монгол судлал” （モンゴル研究）сэтгүүлийн хуучин шарласан хуудсуудыг эргүүлэн тойруулж өнгөрөөв. Анхаарал татсан судалгааны өгүүллүүд олон байна. Заримаас нь дурдахад 1976 оны дугаар дээр Шибаяма Ютака “Монголчуудын сэтгэлгээний түүхийг авч үзэх нь” （芝山豊『モンゴルの思想史へのアプローチ』）, 1977 оны дугаар дээр мөн ижил зохиогчийн “Ардын сэтгэлгээ” （アラトの思想）гэсэн өгүүллийг энд дурдууштай. Би яагаад иймэрхүү сэдвийг сүүлийн үед онгичоод эхлэв ээ гэхээр өнөөгийн Монголд өрнөж буй улс төр хийгээд нийгмийн үзэгдэлтэй холбоотой юм.
Монголд 2005 оны хавраас Эрүүл нийгмийн төлөө иргэний хөдөлгөөнөөс аваад дүрэлзэж эхэлсэн иргэний хөдөлгөөнүүдийг жил илүү өнгөрөөд байгаа өнөөдрийн өндөрлөгөөс хэрхэн базан дүгнэж, дүн шинжилгээ хийж болох вэ гэдгийг өнгөрсөн түүхийн жишээтэй харьцуулан харах гэсэн хэрэг л дээ. Чадвал энэ талаар дараа тухтайхан нэг юм бичиж тавих санаа их байна.
Иргэний хөдөлгөөн гэж юу вэ? Миний ойлгож буйгаар, улс төрчид болоод аливаа нэг эрх мэдэлтэн бус, иргэд өөрсдөө нэгдэн нягтарч, эрх ашгаа хамгаалахаар улс төр, эрх зүйн хүрээнд хөдөлгөөн өрнүүлэн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлдэг болов уу. Японоор жишээлэхэд, 1970-аад оноос байгаль орчны бохирдлын эсрэг арга хэмжээ авч, иргэдийн экологийн аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангахыг төр болон орон нутгийн засаг захиргаанаас шаардсан иргэний хөдөлгөөн газар сайгүй өрнөж, энэ нь Японы төрийн бодлогод гүнзгий нөлөөлсөн байдаг. Японд агаарын бохирдлоор нэгт орж байсан Китакюүшюү хотод өрнөсөн иргэний хөдөлгөөнийг гэртээ суудаг эзэгтэй нар санаачилсан түүхтэй байдаг. Энэ үеэр иргэний хөдөлгөөнийг манлайлж байсан залуучууд Японы улс төрд одоо ч бий. Тухайлбал, Японы хамгийн том сөрөг нам болох Ардчилсан намыг толгойлж байсан Кан Наото эдний нэг байх жишээтэй.
Харин энэхүү иргэний хөдөлгөөн гэдэг Монголд цоо шинэ үзэгдэл биш ажээ. Түүхийн хуудас сөхөхөд, Манж Чин улсын үеэс Засаг ноёноо дээд шатны шүүхэд мэдүүлэн зарга үүсгэж, улмаар дугуйлан байгуулан, зохион байгуулалттайгаар олон жил үргэлжлэх зарга тэмцлийг амжилттай хөтлөн явуулж байсан жишээ цөөнгүй. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд л Ард Аюуш байна. Тухайн үеийн эрхзүйн хэм хэмжээг сайтар мэддэг, хууль дүрэмд нэвтэрхий, бичиг үсгийн боловсролтой, цэцэн цэлмэг үг яриатай, зарга үүсгэн тэмцсэн ардуудын төлөө өөрийгөө золиослох хүчтэй, үнэнч хийгээд ноён нуруутай удирдагчид тухайн цаг үед олноор төрж байжээ. Ийм удирдагч нар нь тухайн үеийн хохь тайж нар хийгээд хошуу тамгын бичээч зэрэг жижиг албан хаагчид байсан нь сонирхол татаж байгаа юм.
“Ард Аюуш” кинонд гардаг шүү дээ. Ард Аюуш найман эрүүг даваад ес дэх эрүү болох Шахаанд орох болоход “Та минь даваад л гараад ирдэг шүү дээ” гэж түүнд ардууд хэлдэг. Энэ киноны алдартай хэсэг гэх үү дээ. 2005 онд өрнөж эхэлсэн иргэний хөдөлгөөнүүдээр "ингээд л даваад гараад ирдэг" үзэл бодолдоо үнэнч нуруутай удирдагч төрсөнгүй нь харамсалтай. Иргэний хөдөлгөөнөөр дөрөөлсөн “өчүүхэн нөхөд” л олон мэндлэх шиг боллоо.
Иргэний хөдөлгөөн гэж юу вэ? Миний ойлгож буйгаар, улс төрчид болоод аливаа нэг эрх мэдэлтэн бус, иргэд өөрсдөө нэгдэн нягтарч, эрх ашгаа хамгаалахаар улс төр, эрх зүйн хүрээнд хөдөлгөөн өрнүүлэн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлдэг болов уу. Японоор жишээлэхэд, 1970-аад оноос байгаль орчны бохирдлын эсрэг арга хэмжээ авч, иргэдийн экологийн аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангахыг төр болон орон нутгийн засаг захиргаанаас шаардсан иргэний хөдөлгөөн газар сайгүй өрнөж, энэ нь Японы төрийн бодлогод гүнзгий нөлөөлсөн байдаг. Японд агаарын бохирдлоор нэгт орж байсан Китакюүшюү хотод өрнөсөн иргэний хөдөлгөөнийг гэртээ суудаг эзэгтэй нар санаачилсан түүхтэй байдаг. Энэ үеэр иргэний хөдөлгөөнийг манлайлж байсан залуучууд Японы улс төрд одоо ч бий. Тухайлбал, Японы хамгийн том сөрөг нам болох Ардчилсан намыг толгойлж байсан Кан Наото эдний нэг байх жишээтэй.
Харин энэхүү иргэний хөдөлгөөн гэдэг Монголд цоо шинэ үзэгдэл биш ажээ. Түүхийн хуудас сөхөхөд, Манж Чин улсын үеэс Засаг ноёноо дээд шатны шүүхэд мэдүүлэн зарга үүсгэж, улмаар дугуйлан байгуулан, зохион байгуулалттайгаар олон жил үргэлжлэх зарга тэмцлийг амжилттай хөтлөн явуулж байсан жишээ цөөнгүй. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд л Ард Аюуш байна. Тухайн үеийн эрхзүйн хэм хэмжээг сайтар мэддэг, хууль дүрэмд нэвтэрхий, бичиг үсгийн боловсролтой, цэцэн цэлмэг үг яриатай, зарга үүсгэн тэмцсэн ардуудын төлөө өөрийгөө золиослох хүчтэй, үнэнч хийгээд ноён нуруутай удирдагчид тухайн цаг үед олноор төрж байжээ. Ийм удирдагч нар нь тухайн үеийн хохь тайж нар хийгээд хошуу тамгын бичээч зэрэг жижиг албан хаагчид байсан нь сонирхол татаж байгаа юм.
“Ард Аюуш” кинонд гардаг шүү дээ. Ард Аюуш найман эрүүг даваад ес дэх эрүү болох Шахаанд орох болоход “Та минь даваад л гараад ирдэг шүү дээ” гэж түүнд ардууд хэлдэг. Энэ киноны алдартай хэсэг гэх үү дээ. 2005 онд өрнөж эхэлсэн иргэний хөдөлгөөнүүдээр "ингээд л даваад гараад ирдэг" үзэл бодолдоо үнэнч нуруутай удирдагч төрсөнгүй нь харамсалтай. Иргэний хөдөлгөөнөөр дөрөөлсөн “өчүүхэн нөхөд” л олон мэндлэх шиг боллоо.
Иргэний хөдөлгөөн нь эхэндээ төрийн алба хийгээд улс төрийн тунгалаг байдлыг хангах, авилгалын эсрэг тэмцэхийг уриалан гарч ирсэн боловч, явцын дунд баялгийг нийтээрээ үнэгүй хүртэх гэсэн утопи агаад явцгүй үзэлд хальтран орсон нь харамсалтай. Уул уурхайг тойрсон улс төр үүнийг гэрчилнэ. Ардчилал гэдэг байгалийн баялаг хийгээд улсын хөмрөгийг зүгээр хуваарилуулж авдаг тогтолцоо биш юм. Ийм популизм аяндаа өөрийгөө мөхөөх аюул дагуулдгийг нуршиж мэргэн уншигчийг чилээх хэрэггүй биз ээ.
6 comments:
наранбаяр нээрээ яруу сайхан монгол хэлээр бичих юмаа. ямар ч алдаагүй цэгцтэй, үгийн баялаг ч сайтай гэж. яаж нэг иймэрхүү бичдэг болдог юм билээ гэж. би тогоруугийн бичлэгийг харахаар дууриаж бичмээр, тулгатын бичлэгийг харахаар бас нэг дууриамаар болсоор өөрийн гэсэн стиль байхгүй нэг тийм бантан блогчин болох шинжтэй. хэхэ Гурав тасарсан монгол нээрээ таалагдсан шүү
маш их таалагдсан
Bi bas Naranbayariin bichlegiig ih shimten unshdag yum. Yumyig zuirlehdee garguud. "Blog toimchid toroh tsag", "Blogd shingeesen tseneg", oor chini yu bailaa daa, deer uyed bichsen nohoin tuhai ene ter geed. Ter "Gurav tasarsan mongol" deer manai media ooriin undes ugsaa negtei, hamar door baigaa Buriad, Ovor mongold bolj baigaa u/yavdlyin tuhai bichihgui hernee, haa baisan Irakiin dain geed gargaad baidag, ene ni oorsdoo tolgoigoo ajilluulj, medeelel tsugluulj suraagui, belen budaa idej sursnyi shinj gej bichsen ni zurhend orj baisan.
Haduuraad anh bichih gej baisan yumaa martaj. Irgenii hodolgoonii tuhaid unendee Oktyabriin huvisgal ch gesen hoosorson tariachdyin setgel zuin deer doroolson, ooroor helbel "BIDEND TALH OG!" gej ehelsen huvisgal yum. Naranbayar ene tuhai "iim hodolgoon esvel uls ornoo buren ballaj hayah, esvel oorsdoo mohoh tavilantai" gej helj baisan ni sanaand orj baina. Bayalag buteehiin toloo uls tor gej baihad, bayalagaas bulaatsaldahyin toloo uls tor gej baih shig. Bayalag buteehiin tolooh uls tor bol tiim hoshuureg boloh zov mehanizm, zov huuli erh zui, zov zohitsuulalt geh met zuil ni ideal baih bol, nogooh ni bol "nadad talh onogdohgui baina, ed nar bayajij guitslee" gedeg setgehuigees urgana. Suuliin 1-2 jiliin MGL dahi hodolgoonuudiin huvid 100% iim setgehui deer togtson gej helj chadahgui l dee. Neleed holimog zuurmag baih shig baigaa yum. Talh onogdohgui baina gedeg neg buhimdlaas gadna, Hujaa nar olshirch baina gesen eh oronch buhimdal geh met. Medeej niigemd shudarga yos, huuliin heregjilt, ardchilalyig shaardaj temuulsen heseg ch baigaa. Uul uurhain bayalagaas ard tumend unegui olgono gedeg bol yaah argagui populist, "nadad talh og" gesen sanaarhal. Minii huvid yalanguya ENTIK-iin u/a, guitsetgesen uureg roliig bol neleed sainaar dugnedeg. Hediigeer holimog sonirhol, deerh "talh og" gedeg setgehui bas baisan ch, avilga, hariutslaga ul huleeh handlaga, baigaliin bayalagiig duraaraa ashiglah gesen sonirhold todorhoi hemjeegeer teeglee bolj chadsan bolov uu. Orguigees ohintoi ni gedeg shig, yamar ch gesen "aihgui ch ayagui" gedeg shig baidald oruulj baisan gej bodoj baina. Yer ni ch tegeed suuldee uchir ni oldohgui unen hudal olon hodolgoon garch ireed civil movement gedeg yumnyi ner hundiig muuhai unagalaa daa. MAHN heden jiliin omno "Olsgolongiin esreg olsgolon" gej zohiomol jujig nairuulj olsgolon gedeg uls toriin temtsliig utga uchigui yum bolgoj baisan shig.
Сонирхолтой байлаа.
Урам хайрласан нөхдөдөө баярлалаа. Тулгатын хэлдэг үнэн л дээ, Айхгүй ч гэсэн аягүй байх хаалт шүүлтүүрийг төрийн алба хийгээд улстөрийнхний өмнө бий болгож чадсан нь яахын аргагүй ЭНТХ-тэй холбоотой. Авилгалын асуудал олны анхаарлын төвд очсон нь ч нэг томоохон үр дүн болсон. Цаашдаа сайн бодъё.
Post a Comment