Monday, June 03, 2019

Очироор огтлогч судрын тухай хэдэн үг

Хэдэн жилийн өмнө "Очироор огтлогч" судрыг орчуулан блог дээрээ тавьж байсан юм. Чингэхдээ Накамүра Хажимэ, Кино Казүёши хэмээх япон эрдэмтэд уг судрыг санскрит эх, хятад, эртний япон болон түвэд, англи орчуулгыг ашиглан орчин цагийн япон хэлнээ буулгаж, Иванами хэвлэлийн газраас 1960 онд хэвлүүлснийг олж аван, өөрийн ойлгосон хэмжээнд орчуулсан болно. Түүний зэрэгцээ интернэтэд буй ихээхэн хялбаршуулсан англи орчуулга хийгээд Жибзундамба хутагт төвөөс 2014 онд эмхэтгэн гаргасан "Очироор огтлогч ба түүний тус эрдэм" хэмээх номыг гарын авлага болгон ашигласан юм.
Уг судар уншигч хүмүүнд их ухаарал, эрч хүчийг өгдөг мэт санагддаг юм. Судраас сонирхол татсан хэсгээ цойлдон авч хувийн сэтгэгдэл, ойлголтоо дурдъя. Тухайлан судалсан хүн биш тул, зөвхөн хувийн мэдрэмжид тулгуурласан гэдгийг та бүхэн болгоогоорой.
Бурхан багш бадар барин явж тухайн өдрийн хүнсээ олмогцоо түүнийгээ зооглож, цэцэрлэгт хүрээлэнд очоод шавь нартаа ном айлддаг байжээ. Чийглэг, бүгчим халуун Энэтхэгт бол цэцэрлэгт хүрээлэнд амьдран сууж болно.
Субуди хэмээх шавь нь хэрхэн гэгээрэхийг асуухад Бурхан багш: “Хамаг амьтныг цөм нирваанд хүргэвч “амьд”, “бодгаль”, “хувь хүн” гэсэн бодолд автсан хэн боловч нирваанд хүрэхгүй” гэв. Бурхан багшийн айлдсан хамаг амьтан гэгчийн дотор “өөрөө төрөн мэндэлсэн” гэдэг үг байдаг нь миний анхаарлыг онцгой татав. Аливаа биетэн өөрөө төрөхгүй, ямар нэг юмнаас “–аас” мэндлэх болохоос өөрөө төрөн мэндэлнэ гэж үгүй. Гэтэл энэ нь бидний өрөөсгөл бодол байж. Сансар, цаг хугацаа, орон зай “өөрөө төрөн мэндэлсэн” байдаг билээ.
Бурхан багш цааш нь гэгээрэхийг хүссэн хүн өглөг өгөх тухай өгүүлэв. “Эдэд үл автан өглөг өгөгтүн. Ямар нэг зүйлд баригдаж өглөг өгч болохгүй. Дүрсэд оршин өглөг өгч болохгүй. Дуу, үнэр, амт, хүрэлцэхүй хийгээд сэтгэлд оршин өглөг өгч болохгүй. Субуди, энэ мэтчилэн гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн мөрөө үлдээхийг хүсэн өглөг өгч болохгүй юм.” Өглөгийн тухайд Бурхан багш “Баярлуулсан бол дуугүй яв, баярласан бол дурсаж яв”, даруухан байхын утга учрыг номлож байна.
Цаашлаад өглөг өглөгийн дотроос номын өглөг хязгааргүй буян хураадгийг Бурхан багш айлджээ.
“...Тэгэхээр Субуди, сайн язгуурт хөвгүүд, охид энэхүү хязгааргүй орчлонг долоон эрдэнээр дүүргэж өглөг өгсөн байлаа ч энэ номын дөрвөн мөр шүлгийг аваад бусдад үзүүлж, номлон сонсговоос энэ нь энэхүү үйлдлийнхээ үрээр илүү их цаглашгүй буяныг хураасанд тооцогдмуй” гэв.
Субуди асуув: “Багш минь ээ, ирэх 500 жилд зөв сургаал мөхөх цагт энэ судрыг номловч үнэн хэмээн бодох хүн байх болов уу?” “Субуди, ингэж хэлж болохгүй. Үүнээс чинагш ирэх хоёр дахь 500 жилийн зөв сургаал мөхөх цагт сахилыг сахиж, буян хураасан, бодол гүнзгий гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн эдгээр үгийг сонсоод үнэн хэмээн бодох болно.”
Эрдэм мэдлэгийг ном судар, өөрөөр хэлбэл, бичгийн хэл хэмээх хэрэглүүрээр дамжин үнэн зөв өвлүүлж болох эсэхийг Субуди эргэлзэн лавлахад Бурхан багш болно гэж хариулсан байна. Энэ бол маш чухал асуулт. Хүн төрөлхтөний танин мэдэхүй хэл хэмээх мэдээлэл хадгалагч дотор байршиж, үе дамжина гэсэн үг. Энэ бол боловсролын үндэс билээ.
Бурхан багш цааш нь аливаад үл хүлэгдэх, үл автах, эрх чөлөөтэй байхыг сэнхрүүлэв. “...Субуди минь ээ, гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүнд “юм хэмээх бодол” төрөх аваас тэдэнд өөрийн би-д хүлэгдэх, амьд юмст хүлэгдэх, бодгальд хүлэгдэх, хувь хүнд хүлэгдэх баримтлал байна гэсэн үг. Хэрэв “юм бус юм хэмээх бодол” төрөх аваас тэдэнд өөрийн би-д хүлэгдэх, амьд юмст хүлэгдэх, бодгальд хүлэгдэх , хувь хүнд хүлэгдэх баримтлал байна гэсэн үг. Яагаад вэ? Үнэндээ бол Субуди, гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн номыг барьж үл болохын сацуу ном бусыг барьж ч үл болох билээ. Сал хөлөглөгчөөр үлгэрлэснийг мэдэх хүмүүн номыг хүртэл хаях хэрэгтэй. Ном бус бол бүр ч тэгэх ёстой.”
Бурхан багш гэгээрэлд хөтлөх завийг хөлөглөн гэгээрлийн чинад буюу нөгөө эрэгт хүрсэн хүмүүн өнөөх “завь”-иа устгах тухай санааг илэрхийлжээ. Өөрийг нь гэгээрэлд хүргэсэн эрдмийг үгүйсгэж, түүнийгээ хаяж, аливаад үл баригдах оюун санааны эрх чөлөөг тунхагласнаараа Бурхан багш ягшмал байдалд баригдахгүй байхын учрыг ухуулсан хэрэг. Лам нартай ярьж байхад “номын хор гүйх” гэж байдаг гэнэм. Тэрэг тэргээр нь ном уншсан лам хүн тэр номондоо хэт баригдаж, амьдралаас хэт тасрахыг, тулгуур үзэлтэн болохыг монголчууд ийнхүү өгүүлсэн хэрэг. “Номын хор”-оо дарж чадваас “цагааширсан” хэмээнэ. Хүн ном уншиж танин мэдэх тусмаа үүнийг өөртөө сануулж байвал зохилтой ажгуу.
Бурхан багш цаглашгүйн тухай айлдав. “Субуди хэрхэн сэтгэнэм? Ганга мөрний элсний тоогоор Ганга мөрөн оршино гэж үзье. Тэгвэл тэдгээр мөрний элс олон байх уу? Субуди хариулруун: - Багш минь ээ, ганц Ганга мөрөнд цагшлашгүй олон буй за. Тэгвэл олон Ганга мөрөн болбоос бүр ч их болох биз ээ.” Багш айлдруун:..Тийм олон Ганга мөрний элсний тоотой адил ертөнцийг охид хөвгүүд долоон зүйлийн эрдэнээр дүүргээд өглөг өгсөн гэж бодъё. Субуди минь ээ, хэрхэн сэтгэнэм? Эдгээр охид, хөвгүүд энэ үйлээрээ их буян хураах болов уу?” Субуди хариулруун: - Багш минь ээ, Жаргалтай хүмүүн минь ээ, тэдгээр охид хөвгүүд олон, олон хэмжээлшгүй, тоолж баршгүй буяныг хураах болно...
Судрын төгсгөл хэсэг сэтгэл хөдлөмөөр.
Энэ цагт Субуди бээр номыг сонссондоо сэтгэл догдлон нулимс дусаав. Тэрбээр нулимсаа арчаад багшдаа хандан ийн өгүүлрүүн: - Багш минь ээ, Жаргалтай хүмүүн минь ээ, гайхамшигтай. “Дээдийн замыг хөөгч хүмүүн”-ий тусын тулд бас тэгээд “Хамгийн зөв замыг хөөгч хүмүүн”-ий тусын тулд Амгалангаар ажирсан бээр энэхүү судрыг номлосон нь гайхамшигтай билээ...
Үзэгдэх ертөнц хэмээгч нь
Од, нүдний сүүдэр, улалзах гал
Зэрэглээ, шүүдэр, усны хөөс
Зүүд, гилбэлгээн, үүл мэт
Судрыг амтархан уншихыг оюун билэгт уншигч танаас хүснэм. Яваандаа судрын үг хэллэгийн тухай тайлбарыг хамтад нь орчуулж тавих бодолтой байна.