Манай хөрш зэргэлдээхэн Японы нэг их сургуулийн докторын курст сурч буй Хадаа гэдэг Өвөр монгол залуу суудаг юм. Тэр бид хоёр Өвөр монгол болоод Монгол улсын өнөөгийн байдлын талаар хоорондоо яриа дэлгэнэ. Нэг өдөр найз маань Өвөр монголын утга зохиолын талаар ярьж байгаад “Хамар Лодон” гэдэг их алдартай өгүүллэг байдаг тухай дуулгав. Өвөр монголын уран зохиолын хичээлийн ном сурах бичгүүдэд орчихсон хүн бүр уншсан өгүүллэг гэнэ. Би ч их сонирхож, дараа авчирч үзүүлээрэй гэсэн юм. Хэд хоногийн дараа надад Монгол бичгээр бичсэн дараах өгүүллэгийг авчирч өглөө. Хадаагийн тусламжтайгаар үсэглэн байж, зарим үгийг нь тайлбарлуулан байж арай чүү уншив.
Ингээд энэ өгүүллэгийг крилл үсэгт буулгаснаа уншигч танд толилуулъя. Өвөр монголын үг хэллэг биднээс тодорхой хэмжээнд ялгаатай нь ойлгомжтой. Гэхдээ найруулгын алдаагаар дүүрсэн сонины модон хэллэгт дасчихсан бидний оюуныг энэхүү өгүүллэг Монгол хэлний үгийн сангийн арвин хураар тэтгэж өгнө гэдэгт найдна. Үгийн баялгаасаа хөндийрсөн нэгэн болох би вээр ухаж ойлгосон, таамагласан хэмжээндээ зүүлт тайлбар хийв. Уншигч та ч гэсэн надад зөвлөж туслаарай.
Зохиолч: Батмөнх
ХАМАР ЛОДОН
Хамар Лодон чавганц[1] Жагриймаа гэвэл ойр төсөр танихгүй амьтан гэж байхгүй. Чавганц ч яамай, чавганц суусандаа тэгж цолшсон байлгүй. Харин Лодон гуай хамаагүй жаахан юман дээр уурладаг зантай, уурлах болгон манчуурган[2] хамар нь зэс улаан болтол цэнтийдгээрээ[3] хамар Лодон гэж нэршжээ.
Шинэ амбан[4] юу дутвал эрээлэлгүй хэл гэсэн биш үү? Дуугүй л очоод нэхье
Хамар Лодоны энэ яваа насандаа дадамгайрч цагаарсан ажил гэвэл гагц л мод. Хар багаасаа өргөсөн эцэг модчин Лооройгоо дагаж, өнөөдөр энэ луугарын [5]хасгийг[6] шааж товхиод[7] атга давс, ам даавуу олж, маргааш тэр айлын балбархай хаалгыг сэлбэж эвлүүлээд цагариг цус, цаасан гүзээ олж иддэг байжээ. Авдар шүүгээ, арал тэнхлэг аргацаах дэмтэй болоод ирэхэд Лоорой өвгөн Лодоныг хаяад хорвоо дуусчээ[8]. Хэдий эрийн цээнд хүрч, гал голомт залгасан ухаантай боловч ооль хөрөө, цүүц харуулыг гаргавал[9] Лоорой өвгөн тасархай бүрээс, хэмхгэр тооно ч үлдээж өгсөнгүй тул мөн л тэнүүл амьдралаа үргэлжлүүлж байсан. Гэдсэндээ зөвгүй[10] Лодон гэр төвхнөж, гэргий буулгах нь ёстой хоосон санаа биз ээ. Хавь төсөрт модчин гэвэл гагц Хамар Лодон болохдоо[11] мөрөө зүдүү бөглөж[12], чүү чамай амьдарч байжээ.
Улаагчин гахай жилийн хавар[13], Хамар Лодон бүхэл шүүсний[14] ам ширээ[15] хийх албад баригдаад хошуу яаман дээр тэвэр бүдүүн агар[16] зүсч байтал “Өвөр монголын өөртөө засах орон мандаж, гэгээн туг нь хийсч байх” зүрх донсолгом чимээ уламжлагдан иржээ. Хошуу даяндаа, хэлбэл миний зориг хийсвэл тэнгэрийн зориг[17] гэж сэрхийж[18] явсан амбан ноёнтон өдөр шөнийн хооронд билгийн ухаан нь биеэсээ салж, занги залангаа цуглуулан хөл болоход Хамар Лодон харин үймээнийг завдан[19] шөнөөр арилжээ.
Яаман дээр хошуу ардын засаг байгуулагдав. Хамар Лодон харц айл, ядуу нүцгэн үндсэн малчин тул таван ханатай цоо шинэ гэр, тав арван мал идээтэй тэтгэмж олгоно гэж засгийн ордон тогтоожээ. Энэ чимээгээр Хамар Лодон ерөөс тавтир алдаж, оргоод гүйчихмээр санагдав. Хагас насыг тэнэж өнгөрөөн, санаагаараа савж, жолоогоороо гуядаад хангал задгай сурчихсан юм чинь гэдэс цадвал баян, хэсч тойрвол буян. Мал идээтэй ноцолдоно, гэр тэрэг додомдоно гээд хар яршиг, хайран биеэ аргамжлуулахаа больё хө гэж тэр боджээ.
Сумаас дарга кадр бөөнөөрөө ирж,
“Авахгүй яаж болох вэ. Засгийн ордон байгуулагдсан нь нийгэм журмын сайн сайхан эхэлж, ядуу нүцгэн, тэнүүл амьдрал буцалтгүй эцэслэсэн тэмдэг мөн. Сураа бүсэлж сурсан дуугаа дуулж, мохор замыг хөөгөөд байвал шинэ сайхан цагийнхаа нүүрийг гутаасан явдал шүү!” гэж олон бүгдээрээ зах захаас нь ятгаж гарахад Хамар Лодон дүлий годил юм шиг тоохгүй өнгөрөөнө.
Хамгийн сүүлд нь хошуу дарга биеэрээ хөдөлж, Хамар Лодонтой уулзаад, тэмдэглэлийн дэвтэр дээрээсээ нэг бадаг уншаад хэдэн үг хэлэв. Уг үгийг нь Хамар Лодон цээжлэх ой той үгүй. Юу ч гэсэн, ядуу нүцгэн хүн бол хоосон цагаан цаас л юм байна. Ийм цаас хамгийн шинэ, хамгийн сайхан зургийг хялбархан зурж болдог юм байна. Хөөе хө, шинээр шарсан[20] амбан чинь над надаар нэг зургийн хөдхитэй[21] ноён байна шүү. Ийм баймгай[22] амбан зур гэж байгаа юм чинь дуугүй л зуръя. Хамар би ер нь тэр нэг зургийг горилоод удсан юмдаг. Үгүй ээ, тэгээд хаанаа зурдаг билээ? Алган дээрээ зураад болохгүй л дээ. Авдар байх хэрэгтэй. Авдар нь залан зангийнд л үзэгддэг тийм агар зандан байх ёстой. Авдрынхаа нүүр дээр эгээ л Жаахан сүмийн багана дээр ороолдсон шиг алтан луу тоглосон байх хэрэгтэй. Ийм сайхан авдраа үүрээд явж болно уу? Гэр байх хэрэгтэй. Гэр нь бас цоо шинэ, бөмбөгөр цагаан. За за, юмгүйгээс юмтай нь дээр. Юу өгвөл түүнийг нь авъя. Өгөх хүний өрц нь таталдахгүй байтал авах би алгаа тосохоос ширхийх юу байх вэ.
Хүн шиг амьдрах хүсэл чангарсанд хошуу дарга ч баярлаад:
- Лодон гуай! Юу дутвал эрээлэлгүй хэлж л бай! Ардын засаг ардаа дэмжинэ гэж энэрэнгүй мишээжээ. Ээ дээ, шинэ цагийн амбан гэж ч бурхан гэмээр юм байна гэж бодохтой зэрэг Хамар Лодон хошуу даргын өлмий доор сөгдөөд мөргөчихмөөр санагдана.
Хамар Лодон ингээд гэр малтай боллоо. Гагц алтан луу зурчихмаар авдар байхгүйдээ манчуурган хамар нь бас л цэнтийв. Энэ баахан мялзан годройгоор[23] би юугаа хийх вэ? Тэгэхийн оронд нэг авдар ч өгөөсэй. Болохгүй нь юу буй?
Шинэ амбан юу дутвал эрээлэлгүй хэл гэсэн биш үү. Дуугүй л очоод нэхье. Гээд явахаар шийдсэн боловч хошуу яамны цэлийсэн том хаалгыг бодмогц хамаг бие нь арзасхийв. Бодож бодоод сурснаараа үүр арваныг[24] эрж,
- Байдаг малыг чинь буцаая. Балбархай ч яах вэ, авдарнаасаа илүүчилж өгнө үү гэж гуншаад суулгахгүй болов.
- Хаана байсан тийм бэлэн авдар вэ? гэж Аравны даа[25] уурлаж гарахад Хамар Лодоны манчуурган хамар нь зэс улаан болтлоо цэнтийгээд,
- Би тэгвэл дээд амбанд заргалдана гэж өвчүү дэлдэх шахжээ.
Чухам амбанаас айсандаа юу? Лодоныг хөөрхийлсөндөө юү? Үүр арванаас суманд мэдүүлж, сумнаас хошуунд мэдүүлжээ. Дэмий хэд хоносонгүй хоёр хэсэг сөөм зузаан агар хавтас Хамар Лодонгийн санаагаар хүрээд ирэв. Энэ нь түүний хошуу яамнаас оргож босохдоо дутуу зүсээд хаясан агар байсан тул Хамар Лодон хагартлаа баярласан нь гарцаагүй.
- Тэгэхээр бэлдэж байсан усны хасгийг чинь өгөхгүйд болно биз дээ?” Аравны даа санал асуухад Лодон,
- Дуртай дуртай! Аравны газраас[26] усаа дамнаж идсэн ч амбан ноёндоо би гомдохгүй гэж гэнэ.
Өдөр шөнөгүй шуухинаж байгаад Хамар Лодон ханхгар бэхлэг зүйрэй[27] авдар заадаслаж гаргажээ. Хавь төсөрт Хялар Дамбийгаас өөр зурагчин гэж байхгүй. Авдраа ширдэж, луу зуруулъя гэвэл түүнийг л залах хэрэгтэй. Гэтэл Хамар Лодоны хамаг бие дагжиж авав.
Уул нь ган жил Намжил залан буян үйлдэж, сүрэг адуугаар Нэртийн гэгээнд өглөг өргөөд Жаахан сүмийг бариулсан үеийн хэрэг билээ. Хамар Лодон нуруу амлах[28] албаар барилгад оролцоод сүүл хураах[29] үеэр хийх ажилгүй ханцуй саждаг[30] болжээ. Нэг өдөр гиюүрч явсаар сүмийн улаан багана дээр алтан луу амилтал ороолдуулж байсан зурагчин өвгөн Хялар Дамбийтай тааралдав. Хөөрөг солилцон тамхи татаж суухдаа Хялар Дамбий, “Луу бол хурмастын төрөл” гэж мэрэглэн, “Луутай ханилбал өөдөлж, гуутай ханилбал булагдана” гэж биширч гайхтал нь айлджээ. Хамар Лодоны чих нь чагнаж байвч, нүд нь харин будгийн хайрцаг дахь алтан нунтаг дээр тогтоод хорхой нь хэцүү гуваганав[31]. Аяарлаж босохдоо Хялар Дамбийгийн баганатайгаа ноцолдох дашрамыг завдаж, алтан нунтгаас нь атга битүүлээд[32] хээ ч үгүй сажилж оджээ. Гэвч хожмын хожим энэ нь жинхэнэ алт биш гэдгийг наймаачнаас мэдэж, эзэнд нь буцаахыг бодсон боловч арай зориг хүрсэнгүй. Сонин жигтэй нь харин Хамар Лодон Хялар Дамбийн зурсантай эгээ адил алтан луутай зүүдээрээ хэд тааралдав. Тэгээд бэлгэ дэмбэрэл болох ч магад гэж бодоод олзолсон жаахан алтан будгаараа луу зуруулж авахыг санаархаад удсан байжээ.
Одоо ингэж сайн сайхан амьдрах болсон нь алтан луу зүүдэнд заяасны сайн биз. Хэрэв алтан лууг гэртээ тоглуулчихвал мөнхийн ерөөл тогтчих биш үү.
Хамар Лодон цулгай авдраа сахиад дэн дунтай хэд хонов. Хаашаа бодсон ч ханш нь нэг, шинэ нийгэмд муугаа тоочих нь яруу алдар аа. Ханын нүдэнд хавчуулсан цаасан боолтоо авч өвөрлөөд Хялар Дамбийг эрэн гэмшлээ тоочсонд алтан будаг чухагтаа болов уу, асвар[33] Лодонгийн хөөрхийлөлтэйгөөс болов уу? Хялар Дамбий хид хид инээж, хамар тамхинаасаа хэд татуулсан бөгөөд хаа байсан газраас хайвагнан ирж, авдрыг нь юм болгож өгчээ.
Уураг шар дэвсгэр дээр алтан луу гал бөмбөгөөр тоглож, үүл угалз дөрвөн өнцөгт нь үзэмж бүрэлдүүлээд өнгө алагласан алхан хээ хөвөө дарна. Энэ нь Хамар Лодоны санаж хүссэнээс хол давж, урьд Намжил заланд ч ийм гойд сайхан авдар харагдаагүй тул хөл нь газар хүрэхгүй хөгсөж[34], ам хамхилгүй шагшаад, хадаг самбайн дээр гүрэнд нэртэй “Ванхуа Лю” тамхи талбиж, Хялар Дамбийд талархаж бариад үдэж хүргэсэн нь гарцаагүй.
(Үргэлжилнэ)
Ингээд энэ өгүүллэгийг крилл үсэгт буулгаснаа уншигч танд толилуулъя. Өвөр монголын үг хэллэг биднээс тодорхой хэмжээнд ялгаатай нь ойлгомжтой. Гэхдээ найруулгын алдаагаар дүүрсэн сонины модон хэллэгт дасчихсан бидний оюуныг энэхүү өгүүллэг Монгол хэлний үгийн сангийн арвин хураар тэтгэж өгнө гэдэгт найдна. Үгийн баялгаасаа хөндийрсөн нэгэн болох би вээр ухаж ойлгосон, таамагласан хэмжээндээ зүүлт тайлбар хийв. Уншигч та ч гэсэн надад зөвлөж туслаарай.
Зохиолч: Батмөнх
ХАМАР ЛОДОН
Хамар Лодон чавганц[1] Жагриймаа гэвэл ойр төсөр танихгүй амьтан гэж байхгүй. Чавганц ч яамай, чавганц суусандаа тэгж цолшсон байлгүй. Харин Лодон гуай хамаагүй жаахан юман дээр уурладаг зантай, уурлах болгон манчуурган[2] хамар нь зэс улаан болтол цэнтийдгээрээ[3] хамар Лодон гэж нэршжээ.
Шинэ амбан[4] юу дутвал эрээлэлгүй хэл гэсэн биш үү? Дуугүй л очоод нэхье
Хамар Лодоны энэ яваа насандаа дадамгайрч цагаарсан ажил гэвэл гагц л мод. Хар багаасаа өргөсөн эцэг модчин Лооройгоо дагаж, өнөөдөр энэ луугарын [5]хасгийг[6] шааж товхиод[7] атга давс, ам даавуу олж, маргааш тэр айлын балбархай хаалгыг сэлбэж эвлүүлээд цагариг цус, цаасан гүзээ олж иддэг байжээ. Авдар шүүгээ, арал тэнхлэг аргацаах дэмтэй болоод ирэхэд Лоорой өвгөн Лодоныг хаяад хорвоо дуусчээ[8]. Хэдий эрийн цээнд хүрч, гал голомт залгасан ухаантай боловч ооль хөрөө, цүүц харуулыг гаргавал[9] Лоорой өвгөн тасархай бүрээс, хэмхгэр тооно ч үлдээж өгсөнгүй тул мөн л тэнүүл амьдралаа үргэлжлүүлж байсан. Гэдсэндээ зөвгүй[10] Лодон гэр төвхнөж, гэргий буулгах нь ёстой хоосон санаа биз ээ. Хавь төсөрт модчин гэвэл гагц Хамар Лодон болохдоо[11] мөрөө зүдүү бөглөж[12], чүү чамай амьдарч байжээ.
Улаагчин гахай жилийн хавар[13], Хамар Лодон бүхэл шүүсний[14] ам ширээ[15] хийх албад баригдаад хошуу яаман дээр тэвэр бүдүүн агар[16] зүсч байтал “Өвөр монголын өөртөө засах орон мандаж, гэгээн туг нь хийсч байх” зүрх донсолгом чимээ уламжлагдан иржээ. Хошуу даяндаа, хэлбэл миний зориг хийсвэл тэнгэрийн зориг[17] гэж сэрхийж[18] явсан амбан ноёнтон өдөр шөнийн хооронд билгийн ухаан нь биеэсээ салж, занги залангаа цуглуулан хөл болоход Хамар Лодон харин үймээнийг завдан[19] шөнөөр арилжээ.
Яаман дээр хошуу ардын засаг байгуулагдав. Хамар Лодон харц айл, ядуу нүцгэн үндсэн малчин тул таван ханатай цоо шинэ гэр, тав арван мал идээтэй тэтгэмж олгоно гэж засгийн ордон тогтоожээ. Энэ чимээгээр Хамар Лодон ерөөс тавтир алдаж, оргоод гүйчихмээр санагдав. Хагас насыг тэнэж өнгөрөөн, санаагаараа савж, жолоогоороо гуядаад хангал задгай сурчихсан юм чинь гэдэс цадвал баян, хэсч тойрвол буян. Мал идээтэй ноцолдоно, гэр тэрэг додомдоно гээд хар яршиг, хайран биеэ аргамжлуулахаа больё хө гэж тэр боджээ.
Сумаас дарга кадр бөөнөөрөө ирж,
“Авахгүй яаж болох вэ. Засгийн ордон байгуулагдсан нь нийгэм журмын сайн сайхан эхэлж, ядуу нүцгэн, тэнүүл амьдрал буцалтгүй эцэслэсэн тэмдэг мөн. Сураа бүсэлж сурсан дуугаа дуулж, мохор замыг хөөгөөд байвал шинэ сайхан цагийнхаа нүүрийг гутаасан явдал шүү!” гэж олон бүгдээрээ зах захаас нь ятгаж гарахад Хамар Лодон дүлий годил юм шиг тоохгүй өнгөрөөнө.
Хамгийн сүүлд нь хошуу дарга биеэрээ хөдөлж, Хамар Лодонтой уулзаад, тэмдэглэлийн дэвтэр дээрээсээ нэг бадаг уншаад хэдэн үг хэлэв. Уг үгийг нь Хамар Лодон цээжлэх ой той үгүй. Юу ч гэсэн, ядуу нүцгэн хүн бол хоосон цагаан цаас л юм байна. Ийм цаас хамгийн шинэ, хамгийн сайхан зургийг хялбархан зурж болдог юм байна. Хөөе хө, шинээр шарсан[20] амбан чинь над надаар нэг зургийн хөдхитэй[21] ноён байна шүү. Ийм баймгай[22] амбан зур гэж байгаа юм чинь дуугүй л зуръя. Хамар би ер нь тэр нэг зургийг горилоод удсан юмдаг. Үгүй ээ, тэгээд хаанаа зурдаг билээ? Алган дээрээ зураад болохгүй л дээ. Авдар байх хэрэгтэй. Авдар нь залан зангийнд л үзэгддэг тийм агар зандан байх ёстой. Авдрынхаа нүүр дээр эгээ л Жаахан сүмийн багана дээр ороолдсон шиг алтан луу тоглосон байх хэрэгтэй. Ийм сайхан авдраа үүрээд явж болно уу? Гэр байх хэрэгтэй. Гэр нь бас цоо шинэ, бөмбөгөр цагаан. За за, юмгүйгээс юмтай нь дээр. Юу өгвөл түүнийг нь авъя. Өгөх хүний өрц нь таталдахгүй байтал авах би алгаа тосохоос ширхийх юу байх вэ.
Хүн шиг амьдрах хүсэл чангарсанд хошуу дарга ч баярлаад:
- Лодон гуай! Юу дутвал эрээлэлгүй хэлж л бай! Ардын засаг ардаа дэмжинэ гэж энэрэнгүй мишээжээ. Ээ дээ, шинэ цагийн амбан гэж ч бурхан гэмээр юм байна гэж бодохтой зэрэг Хамар Лодон хошуу даргын өлмий доор сөгдөөд мөргөчихмөөр санагдана.
Хамар Лодон ингээд гэр малтай боллоо. Гагц алтан луу зурчихмаар авдар байхгүйдээ манчуурган хамар нь бас л цэнтийв. Энэ баахан мялзан годройгоор[23] би юугаа хийх вэ? Тэгэхийн оронд нэг авдар ч өгөөсэй. Болохгүй нь юу буй?
Шинэ амбан юу дутвал эрээлэлгүй хэл гэсэн биш үү. Дуугүй л очоод нэхье. Гээд явахаар шийдсэн боловч хошуу яамны цэлийсэн том хаалгыг бодмогц хамаг бие нь арзасхийв. Бодож бодоод сурснаараа үүр арваныг[24] эрж,
- Байдаг малыг чинь буцаая. Балбархай ч яах вэ, авдарнаасаа илүүчилж өгнө үү гэж гуншаад суулгахгүй болов.
- Хаана байсан тийм бэлэн авдар вэ? гэж Аравны даа[25] уурлаж гарахад Хамар Лодоны манчуурган хамар нь зэс улаан болтлоо цэнтийгээд,
- Би тэгвэл дээд амбанд заргалдана гэж өвчүү дэлдэх шахжээ.
Чухам амбанаас айсандаа юу? Лодоныг хөөрхийлсөндөө юү? Үүр арванаас суманд мэдүүлж, сумнаас хошуунд мэдүүлжээ. Дэмий хэд хоносонгүй хоёр хэсэг сөөм зузаан агар хавтас Хамар Лодонгийн санаагаар хүрээд ирэв. Энэ нь түүний хошуу яамнаас оргож босохдоо дутуу зүсээд хаясан агар байсан тул Хамар Лодон хагартлаа баярласан нь гарцаагүй.
- Тэгэхээр бэлдэж байсан усны хасгийг чинь өгөхгүйд болно биз дээ?” Аравны даа санал асуухад Лодон,
- Дуртай дуртай! Аравны газраас[26] усаа дамнаж идсэн ч амбан ноёндоо би гомдохгүй гэж гэнэ.
Өдөр шөнөгүй шуухинаж байгаад Хамар Лодон ханхгар бэхлэг зүйрэй[27] авдар заадаслаж гаргажээ. Хавь төсөрт Хялар Дамбийгаас өөр зурагчин гэж байхгүй. Авдраа ширдэж, луу зуруулъя гэвэл түүнийг л залах хэрэгтэй. Гэтэл Хамар Лодоны хамаг бие дагжиж авав.
Уул нь ган жил Намжил залан буян үйлдэж, сүрэг адуугаар Нэртийн гэгээнд өглөг өргөөд Жаахан сүмийг бариулсан үеийн хэрэг билээ. Хамар Лодон нуруу амлах[28] албаар барилгад оролцоод сүүл хураах[29] үеэр хийх ажилгүй ханцуй саждаг[30] болжээ. Нэг өдөр гиюүрч явсаар сүмийн улаан багана дээр алтан луу амилтал ороолдуулж байсан зурагчин өвгөн Хялар Дамбийтай тааралдав. Хөөрөг солилцон тамхи татаж суухдаа Хялар Дамбий, “Луу бол хурмастын төрөл” гэж мэрэглэн, “Луутай ханилбал өөдөлж, гуутай ханилбал булагдана” гэж биширч гайхтал нь айлджээ. Хамар Лодоны чих нь чагнаж байвч, нүд нь харин будгийн хайрцаг дахь алтан нунтаг дээр тогтоод хорхой нь хэцүү гуваганав[31]. Аяарлаж босохдоо Хялар Дамбийгийн баганатайгаа ноцолдох дашрамыг завдаж, алтан нунтгаас нь атга битүүлээд[32] хээ ч үгүй сажилж оджээ. Гэвч хожмын хожим энэ нь жинхэнэ алт биш гэдгийг наймаачнаас мэдэж, эзэнд нь буцаахыг бодсон боловч арай зориг хүрсэнгүй. Сонин жигтэй нь харин Хамар Лодон Хялар Дамбийн зурсантай эгээ адил алтан луутай зүүдээрээ хэд тааралдав. Тэгээд бэлгэ дэмбэрэл болох ч магад гэж бодоод олзолсон жаахан алтан будгаараа луу зуруулж авахыг санаархаад удсан байжээ.
Одоо ингэж сайн сайхан амьдрах болсон нь алтан луу зүүдэнд заяасны сайн биз. Хэрэв алтан лууг гэртээ тоглуулчихвал мөнхийн ерөөл тогтчих биш үү.
Хамар Лодон цулгай авдраа сахиад дэн дунтай хэд хонов. Хаашаа бодсон ч ханш нь нэг, шинэ нийгэмд муугаа тоочих нь яруу алдар аа. Ханын нүдэнд хавчуулсан цаасан боолтоо авч өвөрлөөд Хялар Дамбийг эрэн гэмшлээ тоочсонд алтан будаг чухагтаа болов уу, асвар[33] Лодонгийн хөөрхийлөлтэйгөөс болов уу? Хялар Дамбий хид хид инээж, хамар тамхинаасаа хэд татуулсан бөгөөд хаа байсан газраас хайвагнан ирж, авдрыг нь юм болгож өгчээ.
Уураг шар дэвсгэр дээр алтан луу гал бөмбөгөөр тоглож, үүл угалз дөрвөн өнцөгт нь үзэмж бүрэлдүүлээд өнгө алагласан алхан хээ хөвөө дарна. Энэ нь Хамар Лодоны санаж хүссэнээс хол давж, урьд Намжил заланд ч ийм гойд сайхан авдар харагдаагүй тул хөл нь газар хүрэхгүй хөгсөж[34], ам хамхилгүй шагшаад, хадаг самбайн дээр гүрэнд нэртэй “Ванхуа Лю” тамхи талбиж, Хялар Дамбийд талархаж бариад үдэж хүргэсэн нь гарцаагүй.
(Үргэлжилнэ)
[1] Сахил хүртэн үсээ хусуулсан эмэгтэйг хэлдэг. Чавганц гэхээр бид үсгүй, шүдгүй, эрүү өвдөг нь нийлсэн эмгэнийг дүрслэн боддог нь угтаа бол зүйд нийцэхгүй юм.
[2] Том модон бороохойг хэлдэг бололтой
[3] Цордойх, сартаганах зэргийг ингэж хэлдэг бололтой
[4] Манжийн амбан гэж бид хэрэглэдэг. Энэ өгүүллэгийн хүрээнд харахад манайхаар бол Засаг даргыг хэлээд байгаа бололтой.
[5] Би буруу уншив уу, ямар ч байсан мэдэхгүй үг байна. Бодвол лухгар баяны гэсэн утга байгаа юм болов уу.
[6] Хасаг тэрэг. Модон тэргийг хэлнэ.
[7] Оёж шидэх, засч янзлах гэсэн утгатай ажээ.
[2] Том модон бороохойг хэлдэг бололтой
[3] Цордойх, сартаганах зэргийг ингэж хэлдэг бололтой
[4] Манжийн амбан гэж бид хэрэглэдэг. Энэ өгүүллэгийн хүрээнд харахад манайхаар бол Засаг даргыг хэлээд байгаа бололтой.
[5] Би буруу уншив уу, ямар ч байсан мэдэхгүй үг байна. Бодвол лухгар баяны гэсэн утга байгаа юм болов уу.
[6] Хасаг тэрэг. Модон тэргийг хэлнэ.
[7] Оёж шидэх, засч янзлах гэсэн утгатай ажээ.
[8] Хорвоог орхижээ гэдгийг Өвөр монголд ингэж хэлдэг юм байна.
[9] Эс тооцвол гэсэн утгыг ийнхүү илэрхийлжээ.
[10] Гэдсээ тэжээж дийлэхгүй гэсэн утгатай
[11] Тулдаа л гэсэн утга агуулжээ
[12] Мөрөө бүрэх төдий хувцастай ядуу зүдүү гэсэн утгатай юм байна.
[13] 1947 он
[14] Хонины мах шүүс
[15] Дөрвөлжин ширээ
[16] Агар мод
[17] Дураар аашилж
[18] Сээхэлзэж явсан
[19] далимдуулан
[20] Ор залгасан, томилогдсон гэсэн утгатай юм байна.
[21] Ямар нэг юманд хэт дурлах, шунахыг хэлдэг ажээ.
[22] Хашир буурьтай
[23] Малаа хэлж байна. Мялзан гэж доголон гэсэн утгатай ажээ.
[24] Манайхаар бол багийн дарга бололтой
[25] Аравны дарга гэсэн утгатай
[26] Холоос гэсэн утгатай
[27] Хос гэсэн утгатай бололтой.
[28] Дуганы нуруу модыг амлуулж угсрах ажлыг хэлж байна.
[29] Төгсгөл үеэр
[30] Ханцуй хаялан дэмий сэлгүүцэхийг хэлж буй бололтой.
[31] Хорхой хөдлөхийг хэлж байна.
[32] Атга дүүрэн аваад
[33] Цайлган цагаан гэсэн утгатай ажээ.
[34] Хөөрч
[9] Эс тооцвол гэсэн утгыг ийнхүү илэрхийлжээ.
[10] Гэдсээ тэжээж дийлэхгүй гэсэн утгатай
[11] Тулдаа л гэсэн утга агуулжээ
[12] Мөрөө бүрэх төдий хувцастай ядуу зүдүү гэсэн утгатай юм байна.
[13] 1947 он
[14] Хонины мах шүүс
[15] Дөрвөлжин ширээ
[16] Агар мод
[17] Дураар аашилж
[18] Сээхэлзэж явсан
[19] далимдуулан
[20] Ор залгасан, томилогдсон гэсэн утгатай юм байна.
[21] Ямар нэг юманд хэт дурлах, шунахыг хэлдэг ажээ.
[22] Хашир буурьтай
[23] Малаа хэлж байна. Мялзан гэж доголон гэсэн утгатай ажээ.
[24] Манайхаар бол багийн дарга бололтой
[25] Аравны дарга гэсэн утгатай
[26] Холоос гэсэн утгатай
[27] Хос гэсэн утгатай бололтой.
[28] Дуганы нуруу модыг амлуулж угсрах ажлыг хэлж байна.
[29] Төгсгөл үеэр
[30] Ханцуй хаялан дэмий сэлгүүцэхийг хэлж буй бололтой.
[31] Хорхой хөдлөхийг хэлж байна.
[32] Атга дүүрэн аваад
[33] Цайлган цагаан гэсэн утгатай ажээ.
[34] Хөөрч
2 comments:
"алган хээ хөвөө дарна" gesniig "алхан хээ хөвөө дарна" bolgooroi. Saihan zohiol baina.
Bayarlalaa. Neeree tiim baina. Zasaad tabiya.
Post a Comment