Tuesday, April 25, 2006

Бодрол

Шүтлэг шүүмжлэлийг шүүмжлэх нь
Шашин гэж номлол болоод шүтлэгийн цогц юм. Шүтлэггүй шашин гэж оршихгүй бол шашингүй шүтлэг дангаар оршиж болно. Шашингүй шүтлэгийн гол төлөөлөл нь бөө мөргөл, онго сүнс тахилга гэж би ойлгодог. Тэгвэл шашин шинжлэх ухаан хоёрын зааг ялгаа юунд оршино вэ. Энэ талаар олон мэргэд бясалгаж ирсэн. Хамгийн гол ялгаа нь шинжлэх ухаан бүх юмс үзэгдэлд хөдөлшгүй баталгаа шаардаж, аливаа зүйлд эргэлзэн хандах танин мэдэхүйн хандлагыг голлодог. Энэ утгаараа шинжлэх ухаан нь шүтлэг гэсэн тулгуур баганагүйгээр учир шалтгааны холбоосон дунд оршдог гэж ойлгож болох мэт. Харин шашинд бол туйлын үнэн болох бурхад, эзэн тэнгэр, аллах оршиж, энэхүү шүтлэгийн баганад тулгуурлан номлолоо бүрдүүлдэг. Шүтлэгийг батлах шаардлагагүй. Шүтлэг ямар нэгэн нөхцөлгүйгээр итгэхийг шаардана. Ийм итгэлээ шашинд өгсөн хүнийг шүтлэгтэн гэнэ. Шүтлэгийн илүү гүнзгий хэлбэрийг сүсэг хэмээнэ. Ийм хүмүүсийг сүсэгтэн, сүсэг бишрэлтэн хэмээнэ.
Шашин бас олон төрлийн ухааныг өөртөө шингээх чадвараараа шинжлэх ухаанаас хамаагүй илүү. Тухайлбал шашны дотор анагаах ухаан, одон орон, цаг хугацаа, орон зайн хэмжилтүүд, утга зохиол, түүх, угсаатан зүй, ёс заншил, төр барих ухаан буюу улс төр, эдийн засгийн номлолууд гээд олон төрлийн ухаан шингэсэн байдаг. Дээр нь бас тухайн улс үндэстний айдинтитиг бүрдүүлж, салшгүй нэг хэсэг нь болно. Харин шинжлэх ухаан бол их хажигч. Шашны номлолоос алиныг нь ч өөртөө ойртуулахгүй. 19, 20-р зуун шинжлэх ухааны ялалтын зуун байсан гэж ярьцгаадаг. Гэвч буддизм дотор шингэсэн анагаах ухааны зарим ололтыг одоо хүртэл шинжлэх ухаан тайлж чадаагүй явна.
Шүтлэг болон шашны тухай ийнхүү ялган тунгаасны дараа өнөөгийн Монголын нийгэм дэх бурхны шашны талаарх ажиглалтаа дурдъя.
“Монголчууд бурхны шашны цаад санааг нь ойлгохгүй хоосон ном уншуулж, залбирдаг. Төвд номны учир агуулгыг нь ч мэдэхгүй, мөргөж шүтэх нь утгагүй хэрэг” хэмээн олон хүн шүүмжилдэг. Залбирах, мөргөх, тарни унших, ном уншуулах, засал хийлгэх, мөр гаргах, адис авах, элс цацах гэх мэт үйлдэл нь шүтлэгийн орчин юм. Монголчууд бидний өдөр тутмын амьдралд шүтлэг хангалттай сервис үзүүлж байна гэсэн үг л дээ. Бидний хэрэгцээг хангах зориулалттай жирийн л нэг үйлчилгээ. Хүний шүтлэгийн хэрэгцээг рациональ үзлээр харж шүүмжлэх нь ямар ч утгагүй хэрэг. “Ойрдоо ажил жаахан явж өгдөггүй, хийморийн сан тавиулъя”, “Манай тэр маань хагалгаанд орно. Гандангийн хуралд даган баясъя” гэх мэтээр шүтлэг, сүсэг бишрэл нь бидний сэтгэлийн орон зайн дахь хэрэгцээнээс хэтрэхгүй юм. Сүүлийн үед CD дээр бичсэн бурхны ном, гар утсаар ном уншуулах үйлчилгээ гарч ирээд буй нь шүтлэг гэдэг сэтгэлийн хэрэгцээг хангасан үйлчилгээ гэдгийг давхар батлаад өгч байгаа хэрэг. Гэвч сэтгэлийн хэрэгцээг гар утас мутасханаар хангах гээд байгаа нь жаахан хэтэрч буй хэрэг л дээ.
Шүтлэг бол хүний жирийн л хэрэгцээ агаад энэ нь универсаль шинжтэй. Шүтлэгийн орчин хаана ч байдаг. Өндөр хөгжилтэй Японд энэ бүр ч түгээмэл үзэгдэл. Гэрийн ойролцоо хаана ч гэсэн очоод мөргөчихөөр сүм, шинто мөргөлийн газрууд байна. Шалгалт дөхөөд ирэхээр оюуныг тэтгэгч бурхдыг тахисан сүмд очин, сахиус худалдаж аван мөргөнө. Талийгаачийн хойдохын буяныг уншуулан, ажил төрлөө даатгана. Японд бурхны шашны сэтгэлгээ, бясалгалыг голлосон урсгал болох Зэн буддизм хөгжсөн гээд л манай судлаач, сэтгүүлч нар шагшран магтдаг. Энэ үнэн. Гэвч үүний хажуугаар мааний зургаан үсгээ хэлээд байвал диваажинд заларна гэх мэтээр хялбарчлан номлодог урсгалыг хамруулаад бурхны шашны 10 гаруй урсгал энэ оронд байж л байна. Энэтхэг, Хятадаас дамжиж ирсэн буддын шашин Японд орж ирэхдээ японжиж, япончуудын гараар олон урсгал бий болсонд хэргийн зангилаа нь оршдог болов уу. Бурхны шашин Японд 7 дугаар зуунд орж ирэхдээ анхандаа язгууртнуудын дунд дэлгэрч, төрийн нэгдмэл байдлыг хадгалах сэтгэлгээний төв болсон байдаг. Энэ шашныг Нарагийн буддизм гэж судлаачид нэрлэдэг. Түүний дараа самурай нар буюу цэргийн эрхтнүүд төрийн эрхийг барьж эхлэхдээ Зэн буддизмыг Японд дэлгэрүүлсэн байдаг. Гэвч жирийн тариачдад илүү ойр, ойлгомжтой, зардал багатай шашин хэрэгтэй байсан агаад энэ хэрэгцээг нь жёодо шашин буюу мааний зургаан үсгээр диваажинд очих тухай номлосон шашин хангасан хэрэг. Жёодо шашин нь хатуу сахил санваарийг үл шаардана. Шүтлэгийн орчин илүүтэй туссан шашин гэж ойлгож болох юм.
Монголд дэлгэрсэн бурхны шашны тухайд Занабазар, Агваанлувсанбалдан, Заваадамдин, Данзанравжаа гээд Монголын олон сэтгэгчид төрөн гарсан боловч харамсалтай нь тэдний сэтгэлгээ шашны урсгалыг нээх хэмжээнд хүртэл хөгжиж чадаагүйн дээр ном зохиолыг нь өнөө үеийн сэхээтнүүдэд бүрэн хүргээгүй, олны хүртээл болгоогүйд хэргийн учир нь оршиж буй болов уу. Мөн өнөөдөр олон лам хувраг бурхны номд шамдаж, 21 дүгээр зууны Монголын бурхны шашны шинэ хөрс бүрэлдэж буйн зэрэгцээ судлаач нарын дунд бурхны шашин судлал нэг үеэ бодвол нэлээд хурдацтай хөгжиж буй мэт санагдана. Богд Зонховын “Бодь мөрийн зэрэг” крилл үсгээр хэвлэгдэн, шашны нэр томъёоны тайлбар толиуд ар араасаа цувран гарч буй нь энэ бүхний эхний алхам гэж үзэхэд хангалттай үндэслэл болно.
Урьд үеийн сэтгэгчдийн талаарх судалгааны бүтээлийг шүтлэгтнүүдэд хүргэж, шашны хөгжлийг хангах нь юунаас чухал болой. Бид шүтлэг, шүтлэгийн орчинг шүүмжлэх, түүнийг хөгжүүлэх гэж оролдох бус, түүнийг агуулан буй орон зай болох шашинг хөгжүүлэхэд анхаарах ёстой мэт бодогдоно. Шүтлэгийн орчин чөлөөтэй байх ёстой агаад шүтлэгтэндээ үйлчилсний төлөө шашнаа шүүмжлэх нь учир дутагдалтай юм. Сэтгэлгээний агууламж хомсхон гэж шүүмжлээд байдаг шарын шашинд бясалгалын том ухаан оршдог. Бид л өөрсдөө хар авдрандаа далд хийчхээд байхгүй гэж тас гүрийгээд, хоосон тэнэгээ гайхаад байгаа бус уу. Айлаас эрэхээр авдраа уудал.
Хар авдранд ном бий
Хазгар өвгөнд эрдэм бий
Хамаагүй басч болохгүй.

Wednesday, April 19, 2006

Боловсролын тухай жаахан хадуурах нь

Блог бичиж эхэлснээс хойш сар гаруйг үдэв. Бусдын л адил тэрүүхэндээ бас завгүй явсаар энэ хугацаанд цөөхөн хэдэн юм нэмснээс хэтэрсэнгүй. Харин блог нээсэн улсуудын бичсэн зүйлийг маначихдаг зуршлыг энүүхэндээ бас сурч авав. Өнөөдөр Хөлгөний блог дээр хичээлийн шинэ жилийн тухай дурджээ. Японы хичээлийн шинэ жил сакура цэцэглэх улирал буюу 4 сарын эхээр тохиодог. Харин Монголд бол 9 сарын 1. Есөнсарыннэгэн гэсэн бараг нэр нэршил болсон үг юм даа. Хичээлийн шинэ жил гэхээр дараах дуу санаанд ордог юм.
Номхон морио уналаа даа
Номтой цүнхээ үүрлээ дээ
Есөн сарын нэгэн бол
Ерөөсөө бидний баяр даа.
Багад сурсан дуу чихэнд хоногшин мартагдахгүй. Гудамжны улиасны навч шарлан, салхины аясаар унаад л. Оюутнууд бужигнаад л. Цэнгэлдэх, бөхийн өргөөнд том том шоу ээлжлэн болоод л. Улаанбаатар амь ордог үе.
Хичээлийн шинэ жил олон монгол хүнийг эрдмийн замд дууддаг. Талын малчнаас авахуулаад зах дээр ундаа зардаг хүүхэд, баян бизнесмэний танхил хүүхдийг хүртэл яг л адилхан эрдмийн өргөөнд авчирч, ялгаваргүй эрдмийг заадаг. Эрдэмд баян ядуугийн ялгаа үл оршино. Харин суралцагч шавийн эрдэм шингээх чадвар, хичээл зүтгэл бүхнийг шийднэ. Эрдэмд боловсорсон хүмүүс улс орны баялаг болж, энэхүү баялгаа ашиглан улс хөгждөгийг хүн төрөлхтний түүх бидэнд харуулдаг. Бичиг үсгээ мэдэхгүй малчин, бурхны шавь лам хувраг, хятад доншуур наймаачнаар төсөөлөгдөж байсан Монгол улсыг өдий зэрэгтэй шинэчилж, өөрчилж, хөгжүүлж өгсөн улсууд бол чухам ийм л орчин үеийн боловсролтой хүмүүс билээ.
Зохиолч Балжирын Догмид хүүхэд ахуй үеэ дурсан ярьж байсныг зурагтаар үзэж байсан юм. Б.Догмид их эрх өссөн юм байх. Бас тэрүүхэндээ аавын цээж. Хар багаасаа тамхи татаж сурчээ. Сургуульд анх орохдоо аавынхаа бэлдэж өгсөн гаансыг түрийлээд очиж. Мэдээж хүүхэд тамхи татахыг зөвшөөрөхгүй. Гаансыг нь хураан авчээ. Хөдөөнөөс сумын төвд ирж буй хүүхэд. Эцэг эх, өссөн орчноосоо хол байх хэцүү. Гэрээ санана. Нэг гэртээ харихдаа аавдаа өөрийн үзсэн “зовлон”-гоо тоочиж. Аав нь сургууль дээр нь давхин очиж, захирал багшийг нь зад загнан, “Миний хүүд тамхийг нь татуулж бай” гэж байжээ.
П.Дамдин гэж Аж үйлдвэрийн сайдыг социализмын үед олон жил хашсан манай нэртэй төрийн зүтгэлтэн байдаг. Энэ хүн багадаа мөн л эцэг эхийн гар дээр эрх дураараа өсчээ. Сургуульд ороход аав нь уут дүүрэн чихэр бэлдэж, захирал багшид нь гардуулан өгөөд “Миний хүү чихэрт дуртай юм. Та үүнийг хүүд минь өгч байгаарай” гэж захижээ. Дамдин хичээлийн завсарлагаанаар захирал дээрээ ороход захирал багш түүнд нөгөө чихрээс нь гарган өгдөг байсан тухай түүний дурсамж яриан дотор байдаг.
Иймэрхүү жишээ олон бий. Догмид хэрвээ сургуульд ороогүй бол нутгийн нэг “индиан” чигээрээ хоцрох байсан. Түүний сайхан тууж зохиолууд ч төрөн гарахгүй байсан биз ээ. Сайд асан Дамдин хэдийгээр сургуулиа орхин хөдөө гарсан ч эцэст нь хичээн суралцаж, дээд боловсрол эзэмшсэн хүн. Орос хэлэндээ паг хүн Москвад очоод Толстойн зохиолыг барьж хэрхэн зүдэрч байж орос хэл сурсан, эдийн засагчийн мэргэжил хэрхэн эзэмшсэн тухай түүний намтар ярианаас олж үзэж болно. Боловсрол хүнийг бүтээдэг ажээ. Монголын баялаг бол боловсролтой иргэн. Монгол хүн эх орноо гэсэн сэтгэлтэй, зөв сэтгэлгээтэй, боловсролтой байгаа цагт улс орон цэцэглэн хөгжих нь дамжиггүй. Монголын боловсрол мандтугай.

Tuesday, April 11, 2006

Сургуулийн музей

Хэд хоногийн өмнө сургуулийнхаа музейг орж үзэв. Жил хагасын өмнө энд ирчхээд завтай үеэрээ нэг шагайна даа гэсээр яваад өдий хүргэсэн хэрэг. Музей Киото Их Сургуулийн судлаачдын шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрийг харуулсан үзмэрүүдээс эхэлж байна. Үүнд Монголтой холбоотой байсан нэгэн эрдэмтний үзмэр анхаарал татав. Иманиши Кинжи. Энэ хүн Япон дахь бич судлалын ухааныг үндэслэж, дэлхийн хэмжээнд үнэлэгдсэн эрдэмтэн. Мөн хайрст далавчтаны төрлийн нэгэн шавьжийг (англи нэр нь Mayfly) судалж, Дарвины байгалийн шалгарлын тухай онолыг үгүйсгэн, зүйлийн хөгжлийн ухаанд шинэ урсгал оруулсан ажээ. Энэ эрдэмтэн үзэхдээ, амьтад өөр зуураа тэмцэлдэж, өрсөлдсөний үрээр урт хугацаанд шалгарч үлдэх бус, өвөр зуураа мөргөлдөхгүй байдлаар идэш хоол амьдрах орчноо сонгож, тус тусдаа оноогдсон орчинд дасан зохицох замаар зэрэгцэн оршдог хэмээжээ. Иманиши Кинжигийн түүвэр ботиуд гэж бий. Үүний 2 дугаар боть нь “Нүүдэлчний тухай онол болон бусад” гэсэн нэртэй. Энэ ботид Дэлхийн хоёрдугаар дайн дуусахаас өмнөх Өвөр Монголын ахуй амьдрал, нүүдлийн мал аж ахуйн судалгааны өгүүллүүдийг нэгтгэн оруулжээ. Иманиши Кинжи Өвөр Монголын малчин айлд удаан хугацаагаар байж, тэдний өдөр тутмын амьдралыг нарийн ажигласны үндсэн дээр судалгаагаа бичсэн байдаг. Түүний нүүдэлчдийн тухай онолыг хальт харахад, тухайн үеийн шинжлэх ухааны нийтлэг үзэл баримтлалын нөлөө их байх шиг санагддаг. Өөрөөр хэлбэл, нүүдлийн аж ахуйг хоцрогдсон хэмээн дүгнэхийн сацуу, нүүдэлчид гэж хэлээд буй боловч ганцхан толгойг тойроод жилийн турш ойрхон газар нүүдэллэдэг. Заримдаа зүгээр л хэдэн аравхан метр газар гэрээ шилжүүлэн барьдаг. Нүүдэлчдийн хийж буй нүүдэл гэдэг нь ямар нэгэн рациональ үндэслэлтэй зүйл биш зүгээр л мухар сүсэг ч юм уу, шашны үндэслэлтэй байх нь элбэг гэх мэтээр дүгнэжээ.
1940-өөд он хүртэл Японы эзэнт гүрэн Манж-Го улсыг байгуулан, түүний харьяанд Өвөр Монголын зүүн хэсэг багтаж байсныг уншигч та сайн мэднэ. Тухайн үед Япон улс Монголыг сонирхож, олон төрлийн судалгаа хийсэн байдаг. 1930-аад онд Дорнод Монголын гол мөрний загасны тухай судалгааны тайлан байдаг. Энэ ном манай үндэсний эрдэмтдийн загас судлалд тодорхой хувь нэмэр оруулсан нь дамжиггүй. Монгол орны гол мөрөнд амьдардаг 70 гаруй зүйлийн загасыг судалж, тодорхойлолт бичин, монгол нэрийг нэг мөр болгон эмхтгэсэн Я.Цэнд-Аюушийн “Монгол орны загас” хэмээх ном 2001 онд хэвлэгдэн гарсан агаад зохиогч уг бүтээлдээ 1930-аад оны япончуудын судалгааг ч мөн ашигласан байдаг. Тухайн үед япончууд Монгол болон Хятадын зүүн хойд хэсгийг судлах зорилгоор Дорно дахины судлалын хүрээлэнг Хаалган хотноо байгуулж байжээ. Хүрээлэнг толгойлж байсан хүн нь Иманиши Кинжи. Тус хүрээлэн дэлхийн хоёрдугаар дайнд Япон ялагдаж, Манж-Го улс болон Өвөр Монголд суурьшсан япончууд буцах хүртэл судалгаагаа үргэлжлүүлжээ. Иманиши Кинжигийн удирдлага доор тус хүрээлэнд судалгаа хийж байсан Үмэсао Тадао тухайн үеийн Өвөр Монголын нүүдэлчин малчны ахуй амьдрал, эдлэл хэрэглэл, монгол хэлний талаар цогц судалгаа хийсэн байдаг. Үмэсао Тадао бол Японд маш нэртэй угсаатан, соёл судлаач. Мөн л Киотогийн Их Сургуулийн эрдэмтэн. Энэ хүний түүвэр ботийн 2, 4 дүгээрт Монголын тухай маш сонирхолтой өгүүллүүд байдаг. Япон хэлтэй эрхэм уншигч завтай үедээ нэг харна биз ээ. Киотогийн Их Сургуулийн урдаа барьдаг хоёр том эрдэмтэн ийнхүү Монголыг судалж, монгол хэл сурч байж. Энэ хоёр эрдэмтэн Япон дахь Монголын угсаатан судлалд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлсөн нь дамжиггүй. Монголын нүүдлийн мал аж ахуйн талаар сонирхол татам бүтээл гаргаад байдаг Конагая Юки хэмээх эрдэмтэн бүсгүй Үмэсао Тадаогийн удирдлага доор Осакагийн Угсаатан судлалын музейд ажиллаж байсан юм билээ.
Музейн бас нэг сонирхол татам үзмэр нь Ангараг гаригийн гурван хэмжээст зураг байлаа. Ангараг гаригийн газрын гадарга уруу 250 км хүртэл ойртож, 40 метрийн нарийвчлалтайгаар 3 хэмжээст зураг авчээ. Нарны аймгийн хамгийн өндөр уул болох Олимпусын /21200 метр өндөр/ зургийг 3 хэмжээсийн нүдний шилээр харахад сүрлэг байна лээ шүү.

Saturday, April 01, 2006

Бидний хаяг

Бэсүд.П.Наранбаяр
Киото хот 2006 оны 4 дүгээр сар 1

Нийслэлд амьдарч буй хүн гурван хаягтай. Түүнд шуудан явуулъя гэвэл шуудангийн салбар дахь шуудангийн хайрцгийн хаяг хэрэг болно. Улаанбаатар шуудангийн салбар – 43, хайрцаг – 206 гм. Энэ шуудангийн хайрцгаар та танилдаа шуудан илгээвэл хэд хоногийн дараа очно. Гэхдээ Улаанбаатарчууд өвөр зуураа энэ шууданг хэрэглэнэ гэж бараг байхгүй. Зүгээр л утсаар яриад уулзаж байгаад л гардуулаад өгнө. Улаанбаатар ийм л жижиг хот. Гэхдээ бас Улаанбаатарын оршин суугчдын бараг тал хувь нь шуудангийн хайрцаггүй. Ер нь хүн шавааралдсан энэ жижиг хотод шуудангийн систем тун муу хөгжсөн.
Хэрэв та танилынхаа гэрт очъё гэвэл Улаанбаатарчууд дунд хэрэглэгддэг хаягаар нь явж очно. Жишээ нь, нэгдүгээр хорооллын тэддүгээр байр тэдэн тоот, Толгойтын өнчин цагааны хойд талын буудлын таван давхар, эсвэл Таван шарын тэддүгээр байрны тэдэн тоот гэх байдлаар олж очно. Энэ үед танд хамгийн хэрэгтэй мэдээллийг нөгөө адлагдаад байдаг микроавтобусны кондуктор хүүхдүүд хэлээд өгнө. Тэд буудал болгоныг зарлах бөгөөд микроавтобусанд хэрэглэгдэж буй Улаанбаатар хотын буудлуудын нэр 500-1000 метрийн зай болгонд өөрчлөгдөх тул нарийвчлал тун өндөр. Энэ хаяг л танд хамгийн их хэрэг болно. Жишээ нь, 10-р хороолол, 25-р эмийн сан, ТБД андууд, Дөрвөн зам гээд ердөө 2 км хүрэхгүй замд 4 буудал байх тул тэр хавьцааг олж очиход тун амар.
Харин сонин энэ тэр дээр бол Баянгол дүүргийн тэддүгээр хорооны тэддүгээр байрны оршин суугч гэж бичнэ. Сонин дээр гарч буй нь албан ёсны өөрөөр хэлбэл засаг захиргааны нэгж дээрх бүртгэлтэй хаяг нь. Та танилындаа албан ёсны бүртгэлтэй хаягаар нь олж очноо гэдэг гонжийнжоо. Тухайн хороонд оршин суугаа хүнээс бусад Улаанбаатарчууд тухайн хороо гэдгийг хаана байдгийг огт мэдэхгүй. Тэддүгээр хороо энэ тэр гэсэн тодорхой тэмдэг заагийг ч та хайгаад олохгүй. Хороо гэдэг нь аль нэгэн орон сууцны байрны доод давхарт байх жишээтэй. Хороон даргын сонгууль энэ тэр нь хэзээ яаж явагддаг юм бүү мэд. Учир битүүлэг газар даа. Гэхдээ энэ Хороон дарга гэдэг хэдэн байрнуудынхаа дунд гараж бариулах газар олгох, хүүхдийн тоглоомын талбайг эвдэж зайлуулах, бас хөөрхий тордож янзлах, бас сонгуулийн үеэр сонгуулийн байрыг бэлдэх, нэр дэвшигчдийг хүлээж авах, ядуу өрхийн судалгаа хийх, тусламжийн бараа хүргэх, хаяг бүртгэл, цэрэг татлага зохион байгуулалцах энэ тэр гээд хөөрхөн ажилтай байдаг бололтой. Хороон дарга нар газар олгох энэ тэр дээрээ бас хөөрхөн мөнгө цохичихдог гэж ярилцах нь ч бий.
Аа бас газрын зураг дээрх Улаанбаатар хот гэж байна. Амарсанаагийн гудамж, Сөүлийн гудамж, Энэбиш, Чингүнжав, Балингийн Цэрэндоржийн гудамж гээд л Улаанбаатарчууд өдөр тутмын амьдралдаа дуулж мэдээгүй гудамж газрын зураг дээр ярайтал бичээстэйг яана. Улаанбаатарт төрж өссөн мань мэт нь ч тухайн гудамж хаана буйг сайн мэдэхгүй тул гадаадын аль нэг хотын газрын зургийг харж буй мэт сэтгэгдэл төрнө. Энэ гудамжийн нэрээр та танилындаа очно гэж бас л горьдсоны гарз. Учир нь эдгээр гудамжийг манай Улаанбаатарчууд яг мэдэж харагдаач. Ер нь гудамжны нэрийг ингэхэд хэн өөрчилж мэдлэн будилуулаад байна аа? Та бидний сонгодог Улаанбаатар хотын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын 40 нөхөр. УИХ-ын сонгуулийн дараа гэзэг даран болдог Орон нутгийн сонгуулийг сонгогч нар бараг тоодоггүй сонирхдоггүй болохоор санал өгөлт их доогуур хувьтай байдаг. Сонгогдсоныхоо дараа энэ 40 товарищ хаагуур юу хийж харайлгаж явдаг юм бол. Жаахан азнаж байгаад гудамжны нэр энэ тэрийг өөрчилж, Засаг даргаа ярсхийтэл гар өргөн хүлээж аваад байгаа болохоор оршин тогтнож буй бололтой юмдаг аа.
Уг нь гудамж талбайн нэр – шуудан – оршин суугч, албан байгууллагын хаяг нэг хэлхээс дунд оршмоор. Шуудангийн үйлчилгээ нь бүрэн бүрэлдээгүй төр иргэддээ төрийн үйлчилгээгээ бүрэн үзүүлж чадахгүй. Хаяг тодорхойгүй /дор хаяж 3 хаягтай/ иргэдтэй төр татварын тогтолцоогоо бүрэлдүүлэх гэж мөн ч их ядрах нь тодорхой. Зардал ч их гарна. Түүнээс гадна гудамж газрын нэр гэдэг түүхийн нэг баримт болдог. Түүхийн удаан хугацаанд бүрэлдэн тогтсон хотуудын гудамжны нэрийг та бид сайн мэднэ шүү дээ. Москвагийн Арбат гээд л бид ярьдаг. Гэтэл Улаанбаатар хотод ч гэсэн ардуудын дунд нэрлэгдэж ирсэн түүхэн улбаатай гудамжны нэр зөндөө л байсан. Усны гудамж, Дамнуургачны гудамж гээд л. Гудамжны нэр хаягаа цэгцлэх цаг болсон мэт санагдана.
Микроавтобусны хүүхдүүд “Бөмбөгөр, бөмбөгөр”, “7 буудал”, “6 буудал”, “5 буудал”, “Дамба”, “Тоосгон завод”, “Ханын материал” гэж хашгиралдана. Улаанбаатар хотынхны хаяг, шуудангийн системийн бодлогыг эд нар заагаад өгч байгаа юм биш үү?