П.Наранбаяр, Киото Их сургуулийн магистрант
Хүйтэн цустай амьтад биеийн дулааныг зохицуулах тогтолцоогүй тул орчны температурыг дагаж биеийн температур нь өөрчлөгдөж байдаг. Хүйтэн цустанд сээр нуруугүйтэн, загас, хоёр нутагтан, мөлхөгчид гээд олон төрлийн амьтад ордог. Харин энэхүү хүйтэн цустнаас хүн төрөлхтний шинжлэх ухаанд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан амьтан бол мэлхий. Анагаах ухаан, биологи, физиологийн ухаанд олон ч мэлхийг ашиглаж, туршилтын ширээн дээр цааш нь харуулсан гэдэг. Эдүгээ ч манай Анагаахын оюутнууд туршилтад хэрэглэх мэлхийгээ барихаар голын эрэг үрүү харайлгадаг гэж дуулсан юм байна. Мэлхий ашигласан нэгэн сонирхолтой туршилтын талаар хэдэн жилийн өмнө аль нэгэн номны хуудаснаас харж байснаа санаж байна. Харин чухам ямар номонд уг туршилтын тухай бичсэн байсныг одоо мартаж орхижээ. Туршилтын агуулга нь маш энгийн боловч мэлхийний хувьд дэндүү хэрцгий гэмээр зүйл байж билээ. Хэрэв та буцалгасан халуун усанд мэлхийг аваачиж хийвэл огло харайн савнаас гарч зугтана. Тэгвэл мэлхийг хүйтэн усанд хийж байгаад усыг аажмаар халаавал яах вэ? Ус буцалтал мэлхий савтай усандаа байсаар чанагдаж үхдэг гэж бичсэн байж билээ. Хүйтэн цустны биеийн дулаан орчны температурын өөрчлөлтийг дагаж халж хөрөх тул мэлхий чанагдаж үхтлээ савтай усны халуун өөрийг нь үхэл үрүү аваачна гэж анзааралгүй байсаар нүд анидаг ажээ. Мэлхий орчны дулааны огцом өөрчлөлтийг мэдэрдэг атлаа аажим өөрчлөлтийг тун ч молхи мэдэрдэг ажээ. Энэ туршилт хүн болон хүрээлэн буй орчны харилцааны талаар тунгаах нэгэн сэжүүр болж байгаа юм.
Хүн хүрээлэн буй орчны аажим өөрчлөлтийг туршилтын мэлхийтэй адил анзааралгүй аль эсвэл анзаарлаа ч гэсэн үл тоомсорлон өнгөрөөдөг гэж хэлбэл бараг л хилсдэхгүй болов уу. Дэлхийн дулаарал, озоны давхаргын цооролт, цөлжилт, биологийн төрөл зүйлийн хомсдол, орчны гормоны асуудал гэх мэт дэлхий нийтийн хэмжээнд яригдаж байгаль орчны асуудлуудыг бодгаль хувь хүмүүс хэрхэн хүлээн авч, ухамсарлаж байгаа бол? Өнөөдөр хэрэглэж буй бензин, тос, нүүрсийг өдий хэмжээгээр хэмнэвэл дэлхийд нүүрлэж буй дулаарлыг хөнөөлийг арилгахад төдий хэмжээний хувь нэмэр болно гэж та бид өдөр тутмын амьдралдаа бодож, хэрэгжүүлдэг үү? Үгүй шүү дээ. Дэлхий энэ тэрээ болиод бүр ойрхны асуудлаас хөндөж үзье л дээ. Улаанбаатарчуудын усны үрэлгэн хэрэглээ тун аймаар. Өдөр шөнөгүй крантаа гоожуулж, эвдэрсэн жорлон ус алдаж, байраараа нэг усанд автах нь энүүхэнд. Гэтэл хаврын ид хуурайшилтын үед Улаанбаатарын усны эх үүсвэр болсон Туул гол хэдэн жилийн өмнө ширгэж байсныг санаж буй хүн олон байгаа байх. Зун хэт халж бороо орохгүй улаан шороо эргэсэн өдрүүд олширч байгааг бид бүгдээрээ мэднэ. Гэтэл санаа амар сууж, ус хэрэглэхдээ үрэлгэн цамаан загнаж буй хүмүүсийг юу гэж үзэх вэ? Улаанбаатарчуудыг тойрсон хүрээлэн буй орчин өдрөөс өдөрт аажим аажмаар өөрчлөгдсөөр байна. Бид бас л анзаарахгүй бүхнийг гарын салаагаар урсах хуурай элс мэт цагийн салхинд туучхаад бүгдийг мартаганасаар л сууна. Улаанбаатарыг тойрсон амьтны ертөнцөд ч нэлээд өөрчлөлт гарсан мэт санагдах юм.
Улаан хошуут гэж шувуу хэдэн жилийн өмнө Улаанбаатар хотод их үзэгддэг байсныг та бид сайн санаж байгаа байх. Өвлийн сэрүү орсон намрын сүүл саруудад айлын тагтан дээр борцолж тавьсан махнаас хувь зооглох гэж сүрэглэн дайрах тул байнга ад үзэгдэнэ. Хэрээ мэт тас хар атлаа нарийн махир улаан хошуутай, биеэр хэрээнээс багашаархан шувуу байсан. Эдүгээ энэ шувуу ор тас үзэгдэхээ байжээ. Хаашаа алга болсон юм бол. Лав л ойрын хэдэн жил харагдаагүй. Мөн Туул голд умдаалдаг байсан Богд уулын буга, Улаанбаатар хот дотор бас ч үгүй нэлээд харагдаад байдаг байсан эрвээхэй гээд л дурдаад байвал цаг цаас нэлээд идэх бололтой. Өдрөөс өдөрт хаяа тэлж, хүн ам нэмэгдэн, хогондоо дарагдаж буй улсын маань нийслэл. Хүмүүстэй зэрэгцэн суурьшиж байсан амьтад нь хотоос үргэн дайжиж байгаа бололтой. Амьтад орчны таагүй өөрчлөлтийг соргог мэдэрдэг ажээ. Улаанбаатарын хүрээлэн буй орчин улам л ядуурч, ногоон цэцэрлэг “газарт орж” барилгын талбай болж дуусав. Орчны энэхүү өөрчлөлтийг үл тоомсорлон хүмүүс бид улам л үрэлгэн, харалган загнасаар л. Их хот бидний хэрэглээг даалгүй хэдийд сөхрөн унах бол?
2005 оны 10 дугаар сар 8
Хүйтэн цустай амьтад биеийн дулааныг зохицуулах тогтолцоогүй тул орчны температурыг дагаж биеийн температур нь өөрчлөгдөж байдаг. Хүйтэн цустанд сээр нуруугүйтэн, загас, хоёр нутагтан, мөлхөгчид гээд олон төрлийн амьтад ордог. Харин энэхүү хүйтэн цустнаас хүн төрөлхтний шинжлэх ухаанд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан амьтан бол мэлхий. Анагаах ухаан, биологи, физиологийн ухаанд олон ч мэлхийг ашиглаж, туршилтын ширээн дээр цааш нь харуулсан гэдэг. Эдүгээ ч манай Анагаахын оюутнууд туршилтад хэрэглэх мэлхийгээ барихаар голын эрэг үрүү харайлгадаг гэж дуулсан юм байна. Мэлхий ашигласан нэгэн сонирхолтой туршилтын талаар хэдэн жилийн өмнө аль нэгэн номны хуудаснаас харж байснаа санаж байна. Харин чухам ямар номонд уг туршилтын тухай бичсэн байсныг одоо мартаж орхижээ. Туршилтын агуулга нь маш энгийн боловч мэлхийний хувьд дэндүү хэрцгий гэмээр зүйл байж билээ. Хэрэв та буцалгасан халуун усанд мэлхийг аваачиж хийвэл огло харайн савнаас гарч зугтана. Тэгвэл мэлхийг хүйтэн усанд хийж байгаад усыг аажмаар халаавал яах вэ? Ус буцалтал мэлхий савтай усандаа байсаар чанагдаж үхдэг гэж бичсэн байж билээ. Хүйтэн цустны биеийн дулаан орчны температурын өөрчлөлтийг дагаж халж хөрөх тул мэлхий чанагдаж үхтлээ савтай усны халуун өөрийг нь үхэл үрүү аваачна гэж анзааралгүй байсаар нүд анидаг ажээ. Мэлхий орчны дулааны огцом өөрчлөлтийг мэдэрдэг атлаа аажим өөрчлөлтийг тун ч молхи мэдэрдэг ажээ. Энэ туршилт хүн болон хүрээлэн буй орчны харилцааны талаар тунгаах нэгэн сэжүүр болж байгаа юм.
Хүн хүрээлэн буй орчны аажим өөрчлөлтийг туршилтын мэлхийтэй адил анзааралгүй аль эсвэл анзаарлаа ч гэсэн үл тоомсорлон өнгөрөөдөг гэж хэлбэл бараг л хилсдэхгүй болов уу. Дэлхийн дулаарал, озоны давхаргын цооролт, цөлжилт, биологийн төрөл зүйлийн хомсдол, орчны гормоны асуудал гэх мэт дэлхий нийтийн хэмжээнд яригдаж байгаль орчны асуудлуудыг бодгаль хувь хүмүүс хэрхэн хүлээн авч, ухамсарлаж байгаа бол? Өнөөдөр хэрэглэж буй бензин, тос, нүүрсийг өдий хэмжээгээр хэмнэвэл дэлхийд нүүрлэж буй дулаарлыг хөнөөлийг арилгахад төдий хэмжээний хувь нэмэр болно гэж та бид өдөр тутмын амьдралдаа бодож, хэрэгжүүлдэг үү? Үгүй шүү дээ. Дэлхий энэ тэрээ болиод бүр ойрхны асуудлаас хөндөж үзье л дээ. Улаанбаатарчуудын усны үрэлгэн хэрэглээ тун аймаар. Өдөр шөнөгүй крантаа гоожуулж, эвдэрсэн жорлон ус алдаж, байраараа нэг усанд автах нь энүүхэнд. Гэтэл хаврын ид хуурайшилтын үед Улаанбаатарын усны эх үүсвэр болсон Туул гол хэдэн жилийн өмнө ширгэж байсныг санаж буй хүн олон байгаа байх. Зун хэт халж бороо орохгүй улаан шороо эргэсэн өдрүүд олширч байгааг бид бүгдээрээ мэднэ. Гэтэл санаа амар сууж, ус хэрэглэхдээ үрэлгэн цамаан загнаж буй хүмүүсийг юу гэж үзэх вэ? Улаанбаатарчуудыг тойрсон хүрээлэн буй орчин өдрөөс өдөрт аажим аажмаар өөрчлөгдсөөр байна. Бид бас л анзаарахгүй бүхнийг гарын салаагаар урсах хуурай элс мэт цагийн салхинд туучхаад бүгдийг мартаганасаар л сууна. Улаанбаатарыг тойрсон амьтны ертөнцөд ч нэлээд өөрчлөлт гарсан мэт санагдах юм.
Улаан хошуут гэж шувуу хэдэн жилийн өмнө Улаанбаатар хотод их үзэгддэг байсныг та бид сайн санаж байгаа байх. Өвлийн сэрүү орсон намрын сүүл саруудад айлын тагтан дээр борцолж тавьсан махнаас хувь зооглох гэж сүрэглэн дайрах тул байнга ад үзэгдэнэ. Хэрээ мэт тас хар атлаа нарийн махир улаан хошуутай, биеэр хэрээнээс багашаархан шувуу байсан. Эдүгээ энэ шувуу ор тас үзэгдэхээ байжээ. Хаашаа алга болсон юм бол. Лав л ойрын хэдэн жил харагдаагүй. Мөн Туул голд умдаалдаг байсан Богд уулын буга, Улаанбаатар хот дотор бас ч үгүй нэлээд харагдаад байдаг байсан эрвээхэй гээд л дурдаад байвал цаг цаас нэлээд идэх бололтой. Өдрөөс өдөрт хаяа тэлж, хүн ам нэмэгдэн, хогондоо дарагдаж буй улсын маань нийслэл. Хүмүүстэй зэрэгцэн суурьшиж байсан амьтад нь хотоос үргэн дайжиж байгаа бололтой. Амьтад орчны таагүй өөрчлөлтийг соргог мэдэрдэг ажээ. Улаанбаатарын хүрээлэн буй орчин улам л ядуурч, ногоон цэцэрлэг “газарт орж” барилгын талбай болж дуусав. Орчны энэхүү өөрчлөлтийг үл тоомсорлон хүмүүс бид улам л үрэлгэн, харалган загнасаар л. Их хот бидний хэрэглээг даалгүй хэдийд сөхрөн унах бол?
2005 оны 10 дугаар сар 8
No comments:
Post a Comment