Monday, October 09, 2006

Цуутын цагаагч гvv

Ардын үлгэрийн тухай бодолд ахиад ээрэгдэв. Багадаа эмээгийнхээ үдэш ярьж өгдөг үлгэрийг сонсч байсан болоод ч тэр үү, үлгэрийн тухай одоо ч бодоод байдаг юм. Сүүлийн үед хүүдээ сонсгож байгаа үлгэр бол Цуутын цагаагч гүү. Энэ үлгэрт би их дуртай. Зохиомж нь онцгой. Нэрнээс нь эхлээд харъя. Үлгэрийн нэр нь цуутай цагаан /бор/ гүү гэсэн үг л дээ. Монгол хэлэнд тэмдэг нэр эр эм хүйсээр хувирдаг уламжлал байсан гэдэг. Эдүгээ ч монгол хэлнээ энэ нь илэрдэг. Арван хоёр жилийг тоолохдоо эр эм жилээр нь ялгаад улаан бар, улаагчин туулай гэх мэтээр тэмдэг нэрийг хувиргана. Тэгэхээр цагаан гүү гэлгүй цагаагчин гүү гэж хувирч байсан гэсэн үг. Гэтэл үлгэрийн маань нэр Цагаагч гүү гээд байдаг. Аягүй бол “цагаач” гэдэг үгтэй зориуд ойртуулж Цагаагч гүү болгосон байж болох.

Үлгэрийн агуулгыг товчлон өгүүлбээс, хэсэг адуу их ган нүүрлэсэн буйд газраас нутаг сэлгэн нүүж, өвсний соргог алс бэлчээрт очих боловч болгоомж алдан галууны өндгийг няц дэвсэлж орхино. Үрээ алдсан шувууд адуун сүрэг үрүү цэрэглэн дайрна. Энэ тулалдаанд Цуутын цагаагч гүү Цолмон цоохор унагаа өмгөөлөн тулалдсаар амь үрэгдэнэ. “Амийг амиар”, үрээ алдсан бол эхийг нь алж, амьдын хагацлын зовлонг адил амсуулна гэсэн хорвоогийн гашуун агаад ширүүн ёсыг адуу шувууны амь эрсдсэн тулалдаанаар үлгэр бидэнд өгүүлнэ. Балчир унага амин газраа шарх авсан эхээсээ хагацан салахаа үл ойлгон элдвийг шалгаан асуусаар байдаг. Ээж нь үхлийн мөч хүртэл амин шархны учрыг хүүдээ эс хэлсээр, нутгийн захад хүрээд ухаант захиас үгээ үлдээн хорвоог орхидог.

Энэ үлгэрийг ертөнцийн өнцөг булан бүрт байгаа монгол хүүхэд бүр сайтар сонсоосой. Монгол ахуй заншил хийгээд хорвоогийн хатуу ёс, энэрэх сэтгэлийн чухлыг бидэнд учирлана. Эхээс нь хүүг, хүүгээс нь эхийг нь салгахын элэг эмтрэм эмгэнэл, өшөө хорслын хоосон чанарыг бас давхар сэнхрүүлнэ.

Балчир хүү маань сүрэглэсэн шувуу харахаараа шувууны цэрэг гэж боддог болсон бололтой юм. Гадаа явж байгаад баахан шувуу харвал гэр үрүүгээ гүйнэ. Яах гэсэн юм гэхээр ээжийгээ хамгаална гэнэ. Хүү маань гэхдээ лав л шувууны өндөг хагалж болохгүй гэж ярьдаг болсон байна лээ.

3 comments:

Зэлмэ said...

Ардын үлгэр гэснээс би ч гэсэн өвөө, эмээ дээрээ өсөхөдөө багагүй үлгэр сонсож өссөн нэгэн. Одоо санаж байгаагаар болдоггүй бор өвгөн, Сариг цагаан ингэний яриг цагаан ботго билүү. хэхэ энэ 2 үлгэрийг л лав их сайн санаж байна.

Эрин М.Тулгат said...

"Tsuutyin tsagaagch guu" gedeg neriig sonsson bolovch, aguulgyin talaar minii tolgoid lav yum alga bailaa. Mongol hun baij... gej ichih shig bolov. Ingehed Bayanzuliin blog deer "Goo Maral"-d ordog "maral" yamar utgatai yum bol gesen asuult baisan shuu.
http://mongolian-turkish-languages.blogspot.com/
"Minii naiz Meral" bichlegiig ni zavandaa neg harchihaarai.

Наранбаяр said...

Tegye. Zavandaa harnaa.