Thursday, November 13, 2008

Japan Guide буюу Япон хөтөч


ЭМОС клубын 16 гишүүн нэт дээр нийлэн сууж энэ номыг бүтээсэн юм. Нэт дээрх клуб болохоор ЭМОС дотор хоорондоо нүүр тулан уулзаагүй ч санаа сэтгэлээрээ нэгдсэн нөхдүүд олон бий. ЯПОН ХӨТӨЧ хэмээх энэ ном нь Япон орны тухай 16 монгол хүний өнцгөөс харж бичсэнээрээ онцлог. Ингэснээрээ уншигчдын олон янзын эрэлт хэрэгцээг хангаж байгаа юм. Түүний зэрэгцээ номыг зохиогчид албархаг хатуу үг хэллэг, албан ёсны байр суурь гэх мэт зүйлээс ангид цэвэр хувийн үзэл бодол, өөрийн мэдэрснээрээ Япон орны тухай танилцуулсан байгаа тул уншигч танд илүү ойр агаад ойлгомжтой санагдах болов уу гэж найдна. Мөн уг номд тухайн бичвэртэй нь холбоотой өнгөт зургуудыг оруулсан тул уншихад илүү дөхөмтэй болжээ. Жишээ болгон уг номын нэгдүгээр бүлэгт оруулсан өөрийн бичсэн хэсгээс танилцуулъя.

Шашин шүтлэг


Хэдэн жилийн өмнө нэг танил япон маань хуримаа удахгүй хийнэ гэж надад ярив. Тэгээд хуримын төлөвлөгөөнийх нь талаар жаал ярилцлаа. Мань эр сүйт бүсгүйтэйгээ христосын сүмд хуримлах болж байгаа гэв.

-Та хоёр христосын шүтлэгтэн үү? гэж би асуулаа. Гэтэл

-Үгүй гэж байна.

-Тэгвэл яагаад чухам христосын сүмд хуримаа хийх гэж байгаа юм бэ?

-Сүйт хүүхэн маань европ маягийн хуримын цагаан даашинз өмсөхийг хүсч байгаа юм л даа. Тэгээд ч христосын сүмд тэмдэглэвэл дурсгалтай.

Япончууд шашин шүтлэгт ер нь нэг иймэрхүү прагматик байдлаар ханддаг. Өөрөөр хэлбэл, шашинд гүнзгий автдаггүй, өөрт ашигтай хэсгээс авч хэрэглэдэг гэсэн үг. Тухайлбал, оршуулгын ёс жаяг нь буддын шашныг голлодог атал шинэ байшинд орох, машин худалдаж авах гээд аливаа юмыг эхлэхдээ уламжлалт шинто мөргөлийн[1] (神道) ёсыг баримтална. Манайхан шинэ машинтай болохоороо лам залан, ном уншуулаад урд талын толиноосоо хадаг уядаг шиг япончууд аян замын өлзий билэгдсэн тарнитай цаасыг машин дотроо наасан байх нь цөөнгүй. Япон хүн гэгээн хувилгаадын өдрийн битүүн[2], зул сарын баярыг Европ, Америкын ёс заншлаар тэмдэглэчихээд шинэ жилийн баяраа шинто мөргөлийн ёсоор угтана. Мөнх ногоон хулс, нарсны мөчрөөр үүдээ чимэглэн, шинтогийн тэнгэрт цагаан будааны боовоор тахил өрж тавина. Тэдний шинэ жилийн баяр нь манай цагаан сар шиг бурхны шашны зан заншлыг их шингээсэн байдаг. Битүүний шөнө буддын сүмийн хонхыг 108 удаа цохидгоос үүнийг харж болно. Зуны адаг сард буддын болон шинтогийн ёс жаягаар өвөг дээдсийнхээ сүнсийг тахих баярыг тэмдэглэнэ[3]. Мөн Хятадаас гаралтай уламжлалт шинжтэй олон баяр энэ оронд бий. Тэгэхээр христос, буддизм, шинто, тэгээд конфусианизм холилдсон зан заншил, баяр ёслол, шашин шүтлэг Японд байгааг та олж харах болно.

Японд гэрийн ойролцоо хаана ч гэсэн очоод мөргөчихөөр сүм, шинто мөргөлийн газрууд байна. Шалгалт дөхөөд ирэхээр оюуныг тэтгэгч бурхдыг тахисан сүмд очин, сахиус худалдаж аван мөргөнө. Талийгаачийн хойдохын буяныг уншуулан, ажил төрлөө даатгана. Японд бурхны шашны сэтгэлгээ, бясалгалыг голлосон урсгал болох Зэн буддизм хөгжсөн гэж манай судлаач, сэтгүүлч нар шагшран магтдаг. Энэ үнэн. Гэвч үүний хажуугаар мааний зургаан үсгээ хэлээд байвал диваажинд заларна гэх мэтээр хялбарчлан номлодог урсгалыг хамруулаад бурхны шашны 10 гаруй урсгал энэ оронд байж л байна. Энэтхэг, Хятадаас дамжиж ирсэн буддын шашин Японд орж ирэхдээ японжиж, япончуудын гараар олон урсгал бий болсонд хэргийн зангилаа нь оршдог болов уу. Бурхны шашин Японд 7 дугаар зуунд орж ирэхдээ анхандаа язгууртнуудын дунд дэлгэрч, төрийн нэгдмэл байдлыг хадгалах сэтгэлгээний төв болсон байдаг. Энэ шашныг “Нарагийн буддизм” гэж судлаачид нэрлэдэг. Түүний дараа самурай нар буюу цэргийн эрхтнүүд төрийн эрхийг барьж эхлэхдээ “Зэн буддизм”-ыг Японд дэлгэрүүлсэн байдаг. Гэвч жирийн тариачдад илүү ойр, ойлгомжтой, зардал багатай шашин хэрэгтэй байсан агаад энэ хэрэгцээг нь “жёодо шашин” (浄土宗) буюу мааний зургаан үсгээр диваажинд очих тухай номлосон шашин хангасан хэрэг. Жёодо шашин нь хатуу сахил санваарийг үл шаардана. Мах идэх, эхнэр авах эрх чөлөөг эдэлнэ. Учир шалтгааны шүтэлцэл, бясалгал энэ тэр гээд шашны философийг гүнзгий ойлгохыг шаардахгүй, зүгээр л итгэж бишрэхийг номлоно. Өөрөөр хэлбэл, шүтлэгийн орчин илүүтэй туссан шашин гэж ойлгож болох юм. Япон орон дахь бурхны шашны олон урсгал нь ийнхүү хэрэглэгчдийнхээ хэрэгцээнд нийцсэн олон өнгө төрх, сургаал баримтлалтай байдаг.

Тэгвэл япончуудын сэтгэлгээ, бясалгал, тулааны урлагийн хөгжилд их хувь нэмэр оруулсан зэн буддизмд гэгээрэлд хүрэх замыг аль нэг гадаад хүчнээс бус зөвхөн өөрийн дотоод ертөнцөөс хайхыг номлодог. Чиний бясалгалын замд бурхан таарсан ч, ачит багш таарсан ч, ариун богд таарсан ч тонилгогтун. Энэ бол чиний гэгээрэлд хүрэх цорын ганц зам гэж сургадаг ажээ. 13-р зуунд Зэн буддизмын Соотоо урсгалыг (曹洞宗) үндэслэсэн Доогэн (道元) хэмээх санваартан өөрийгөө хайж нээх гэгээрлийн бясалгалыг гэтэлснийхээ дараа нэг ийм алдартай үг хэлсэн байдаг.

“Би босоо хамрын дээр хэвтээ хоёр нүд байгааг л олж мэдлээ. Зэнд ямар ч гайхамшиг байхгүй. Цаг хугацаа урсч, нар зүүнээс мандаж, баруунд шингэнэ”[4]

Япончууд бидэнтэй адилхан буддын шашинтай атлаа хүн эргэн төрөх, төрөл арилжих, урьд хойд төрлийн тухай бараг мэддэггүй. Тэд талийгаачийн алтан савыг нээх, сүнс нь хэдийд биеэс зайлсан хийгээд, ирэх төрөлдөө юу болж төрөх нигууртай гэдгийг сонирхдоггүй. Угаас тэдний шашинд энэ тухай бараг дурдаагүй байдаг бололтой. Нас барсан хүнээ “хотокэ сама” (仏様) буюу “бурхан болооч” гэж дуудахаас бус манайхан шиг энэ тэр хамаатны тийм хүүхэд болон эргэн төрсөн гэж огт ярьдаггүй, мэддэг ч үгүй болой.

Харин манай шашинд энэ төрлөөс илүү хойд төрлийг бодож буян үйлдэх, үхсэний дараах ертөнцийг дүрсэлж, нүглийг тэвчих сэтгэл төрүүлэхийг илүү чухалчилдаг бололтой. Чойжин ламын музейд байгаа халуун хүйтэн тамын зургууд, ямандаг бурхад, “Чойжид дагинын тууж”, үхэгсдийн зурхайн ном гээд зөндөө олон бий. Нэг явган яриа дуулж байсан юм байна. Үнэн ч байж магадгүй. МУИС-д монгол хэл үзэж байсан япон оюутан, монгол хэлэнд үхлийг илэрхийлсэн үг олон байгааг анзаарч багшаасаа энэ талаар асууж л дээ. Багш нь маш олон байдаг гэж. Оюутан ч манай япон хэлэнд бас олон байдаг гэж мэтгэжээ. Ингээд багш оюутан хоёр тус тусын хэлээр үхлийг илэрхийлсэн үгийг тоолон бичиж ирэхээр болжээ. Монгол хэлний багш үхлийг илэрхийлсэн монгол үг 200 гаруйг жагсаасан байв. Гэтэл япон оюутан тоолоод тоолоод 100 хүргэж чадсангүй. Багш нь,

- За монгол хэлэнд аргагүй их байгаа биз

гэж хэлэхэд оюутан,

- Багш аа, монголчууд тэгвэл арай илүү үхдэг байсан байх аа

гэж хариулсан гэдэг.


[1] Шинтоо нь манай бөө мөргөлтэй төстэй, япончуудын уугуул шүтлэг. Энэ ертөнцөд байх тоо томшгүй олон онго савдгийг (八百万の神々) шүтэн биширдэг.

[2] Halloween буюу халловийнийг Оксфордын Англи-Монгол толь /2006/- д ингэж монгол хэлнээ буулгажээ. Монголд хүүхэд залуучуудын дунд энэ баяр нэлээд дэлгэрч байгаа. Тэд халловийнийг сүнсний баяр гэж хэлдэг юм билээ.

[3] Япон хэлээр oбон (お盆) гэх ба жил бүрийн 8 дугаар сарын сүүлээр болдог. Обоны үеэр тэнгэрийн оронд байгаа бурхан болооч өвөг дээдэс нь төрсөн голомтоо эргэж, үр ачаа хардаг ажээ. Гэрт сүнс орж ирэхийг баярлан угтаад үдэн гаргадаг баяр гэж бодохоор аймаар ч юм шиг.

[4] ルース・ベネデクト『菊と刀』講談社学術文庫2006年第6刷。Рүүз Бэнэдикт, Удвал ба сэлэм, Кооданша гакужүцүбүнко, 2006, 6-р хэвлэл



5 comments:

N Tsene said...

Сонирхолтой post байна. Thanks.

Rose said...

Hi!
Neg medsen chini e-mos maani 4 deh nomoo gargasan baina shde. Bayar hurgeye!
Sayako

Unknown said...

Тун дажгүй ном гарсан байна билээ. Амжилт хүсье ЭМОС-ынхоон.

gegeen said...

sain baina shuu dee, mash ih setgel hodolj baina. bayarlalaa. olj unshihiig hicheenee

Vinzo said...

Hi,
Ene nomiig UB-s abah bolomjtoi bgaa yu?