Тэтгэврийн зээлийг нэг удаа хүчингүй болгох тухай асуудлаар

Монголын төр жолоодлогогүй мэт болжээ. Ерөнхийлөгч ҮАБЗ-тэй хэлэлцэж, тэтгэврийн зээлийг нэг удаа хүчингүй болгох тухай зарламагц УИХ үүрээ эвдүүлсэн шоргоолж мэт бужигнаж эхэлсэн дүр зураг харагдав. Эдийн засаг, төсөв мөнгө, ард түмний өмч болох байгалийн баялгийн сантай холбоотой ийм амин чухал шийдвэрийг ҮАБЗ бус УИХ гаргах ёстой. Ерөнхийлөгч нэгэнт зарласан тул шийдвэрийг хуульчлах, ёсчлох, зөвтгөх ажлууд үргэлжлэв. Зарим улс төрчид ҮАБЗ, Сангийн яам ийм шийдвэрийг гаргах эрхтэй гэж мэтгэж байна. Парламентат ёс, хуулийн засаглалыг ингэж ойлгодог улс төрчид байгаа нь туйлын харамсалтай. 

Бидний өнөөгийн байдал Япон дэлхийн хоёрдугаар дайнд Америктай дайтахад хүрсэн түүхийг санагдуулна. Японы Квантуны арми Хятадын Жан Золинь генералыг галт тэргээр явахад нь бөмбөгдөж алаад, Дорнод Сибирь, хойд Хятадын төмөр замын аюулгүй байдлыг хангах нэрийн доор Манжуурт цэрэг оруулав. Нэгэнт цэрэг оруулчихсан, буруутныг өөрсдөө олоод "тогтоочихсон" бодит байдлыг Токио дахь Засгийн газар зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй. Иймэрхүү арга барилаар ажиллаж амташсан Квантуны арми дараа дараа нь Марко Пологийн гүүрэн дээр, Халхын голд иймэрхүү байдлаар аашлан Токиогоор нэхэн зөвшөөрүүлсээр Япон улсыг том ялагдалд хүргэсэн байдаг юм. 

Ерөнхийлөгч, ҮАБЗ "Квантуны арми" шиг аашлаад эхэллээ. Монголын төрийг цаашид юу хүлээж байгаа бол?

Эх хэл

Эх хэлний тухай бодлоо хөврүүлэн сийрүүлэв.

Нэгэн зүйл. Өнгөрөгч амралтын өдөр Е-мартаар явж байгаад монгол ээж монгол хүүхдүүдтэйгээ англиар ярихыг үзлээ. Тийм юм зөндөө харж байсан л даа. Гэхдээ надад уйтай санагдав.
"Эх хэл", "эх орон" гэдэг үгс бүгд л "ээж"-тэй холбогддог. Ерөөс эх хүн монгол хүнийг эх хэлээр нь хөхүүлж өсгөдөг болохоор тэр. Миний орчуулсан Афганистанд үлдэж хоцорсон Тулуйн цэргийн удам монголчуудын тухай "Могол угсаатныг сурвалжилсан нь" номд нэг ийм санаа байдаг юм. Япон эрдэмтэн асууна. "Та нар яагаад моголоороо ярихаа больчихсон юм бэ?" Тэд хариулна. "Сүүлийн үед моголчууд тайман эмэгтэйчүүдтэй гэрлэх болсон. Тэд персээр ярьдаг. Хүүхэд ээж, эмээтэйгээ л ярьж хэлд ордог. Тэгээд л могол хэлээ мартах болж дээ"

Нэгэн зүйл. Монгол эх, япон эцэгтэй Японы харьяат нэг хүүхэд манай бага, дунд сургуульд дөрвөн жил сураад Япондоо харьсан юм. Нэг өдөр би япон ааваас нь яагаад манайд сургах болсныг асуулаа. Ингэж хариулав. "Миний хүү монгол ээжтэй. Бид хорвоогийн мөнх бусыг хэзээ нэг цагт үзүүлнэ. Миний хань амьдралыг үдэх сүүлчийн мөчдөө эх хэлээрээ ярих биз. Тэр үед төрүүлсэн хүү нь монголоор ярихгүй бол эхийн ачийг хэрхэн хариулах билээ?" Өнөөдөр тэр хүү монгол, япон хэлээр төрөлхи хэл шигээ ярьж, бичиж, уншдаг болсон. Монгол ч хүн, япон ч хүн.
Эх хэл бидний цээжний гүнд оршиж, зүрх сэтгэлийг тэжээнэ.

Очироор огтлогч судрын тухай хэдэн үг

Хэдэн жилийн өмнө "Очироор огтлогч" судрыг орчуулан блог дээрээ тавьж байсан юм. Чингэхдээ Накамүра Хажимэ, Кино Казүёши хэмээх япон эрдэмтэд уг судрыг санскрит эх, хятад, эртний япон болон түвэд, англи орчуулгыг ашиглан орчин цагийн япон хэлнээ буулгаж, Иванами хэвлэлийн газраас 1960 онд хэвлүүлснийг олж аван, өөрийн ойлгосон хэмжээнд орчуулсан болно. Түүний зэрэгцээ интернэтэд буй ихээхэн хялбаршуулсан англи орчуулга хийгээд Жибзундамба хутагт төвөөс 2014 онд эмхэтгэн гаргасан "Очироор огтлогч ба түүний тус эрдэм" хэмээх номыг гарын авлага болгон ашигласан юм.

Уг судар уншигч хүмүүнд их ухаарал, эрч хүчийг өгдөг мэт санагддаг юм. Судраас сонирхол татсан хэсгээ цойлдон авч хувийн сэтгэгдэл, ойлголтоо дурдъя. Тухайлан судалсан хүн биш тул, зөвхөн хувийн мэдрэмжид тулгуурласан гэдгийг та бүхэн болгоогоорой.

Бурхан багш бадар барин явж тухайн өдрийн хүнсээ олмогцоо түүнийгээ зооглож, цэцэрлэгт хүрээлэнд очоод шавь нартаа ном айлддаг байжээ. Чийглэг, бүгчим халуун Энэтхэгт бол цэцэрлэгт хүрээлэнд амьдран сууж болно.

Субуди хэмээх шавь нь хэрхэн гэгээрэхийг асуухад Бурхан багш: “Хамаг амьтныг цөм нирваанд хүргэвч “амьд”, “бодгаль”, “хувь хүн” гэсэн бодолд автсан хэн боловч нирваанд хүрэхгүй” гэв. Бурхан багшийн айлдсан хамаг амьтан гэгчийн дотор “өөрөө төрөн мэндэлсэн” гэдэг үг байдаг нь миний анхаарлыг онцгой татав. Аливаа биетэн өөрөө төрөхгүй, ямар нэг юмнаас “–аас” мэндлэх болохоос өөрөө төрөн мэндэлнэ гэж үгүй. Гэтэл энэ нь бидний өрөөсгөл бодол байж. Сансар, цаг хугацаа, орон зай “өөрөө төрөн мэндэлсэн” байдаг билээ.

Бурхан багш цааш нь гэгээрэхийг хүссэн хүн өглөг өгөх тухай өгүүлэв. “Эдэд үл автан өглөг өгөгтүн. Ямар нэг зүйлд баригдаж өглөг өгч болохгүй. Дүрсэд оршин өглөг өгч болохгүй. Дуу, үнэр, амт, хүрэлцэхүй хийгээд сэтгэлд оршин өглөг өгч болохгүй. Субуди, энэ мэтчилэн гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн мөрөө үлдээхийг хүсэн өглөг өгч болохгүй юм.” Өглөгийн тухайд Бурхан багш “Баярлуулсан бол дуугүй яв, баярласан бол дурсаж яв”, даруухан байхын утга учрыг номлож байна.

Цаашлаад өглөг өглөгийн дотроос номын өглөг хязгааргүй буян хураадгийг Бурхан багш айлджээ.
“...Тэгэхээр Субуди, сайн язгуурт хөвгүүд, охид энэхүү хязгааргүй орчлонг долоон эрдэнээр дүүргэж өглөг өгсөн байлаа ч энэ номын дөрвөн мөр шүлгийг аваад бусдад үзүүлж, номлон сонсговоос энэ нь энэхүү үйлдлийнхээ үрээр илүү их цаглашгүй буяныг хураасанд тооцогдмуй” гэв.

Субуди асуув: “Багш минь ээ, ирэх 500 жилд зөв сургаал мөхөх цагт энэ судрыг номловч үнэн хэмээн бодох хүн байх болов уу?” “Субуди, ингэж хэлж болохгүй. Үүнээс чинагш ирэх хоёр дахь 500 жилийн зөв сургаал мөхөх цагт сахилыг сахиж, буян хураасан, бодол гүнзгий гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн эдгээр үгийг сонсоод үнэн хэмээн бодох болно.”

Эрдэм мэдлэгийг ном судар, өөрөөр хэлбэл, бичгийн хэл хэмээх хэрэглүүрээр дамжин үнэн зөв өвлүүлж болох эсэхийг Субуди эргэлзэн лавлахад Бурхан багш болно гэж хариулсан байна. Энэ бол маш чухал асуулт. Хүн төрөлхтөний танин мэдэхүй хэл хэмээх мэдээлэл хадгалагч дотор байршиж, үе дамжина гэсэн үг. Энэ бол боловсролын үндэс билээ.

Бурхан багш цааш нь аливаад үл хүлэгдэх, үл автах, эрх чөлөөтэй байхыг сэнхрүүлэв. “...Субуди минь ээ, гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүнд “юм хэмээх бодол” төрөх аваас тэдэнд өөрийн би-д хүлэгдэх, амьд юмст хүлэгдэх, бодгальд хүлэгдэх, хувь хүнд хүлэгдэх баримтлал байна гэсэн үг. Хэрэв “юм бус юм хэмээх бодол” төрөх аваас тэдэнд өөрийн би-д хүлэгдэх, амьд юмст хүлэгдэх, бодгальд хүлэгдэх , хувь хүнд хүлэгдэх баримтлал байна гэсэн үг. Яагаад вэ? Үнэндээ бол Субуди, гэгээрлийг эгээрэгч хүмүүн номыг барьж үл болохын сацуу ном бусыг барьж ч үл болох билээ. Сал хөлөглөгчөөр үлгэрлэснийг мэдэх хүмүүн номыг хүртэл хаях хэрэгтэй. Ном бус бол бүр ч тэгэх ёстой.”

Бурхан багш гэгээрэлд хөтлөх завийг хөлөглөн гэгээрлийн чинад буюу нөгөө эрэгт хүрсэн хүмүүн өнөөх “завь”-иа устгах тухай санааг илэрхийлжээ. Өөрийг нь гэгээрэлд хүргэсэн эрдмийг үгүйсгэж, түүнийгээ хаяж, аливаад үл баригдах оюун санааны эрх чөлөөг тунхагласнаараа Бурхан багш ягшмал байдалд баригдахгүй байхын учрыг ухуулсан хэрэг. Лам нартай ярьж байхад “номын хор гүйх” гэж байдаг гэнэм. Тэрэг тэргээр нь ном уншсан лам хүн тэр номондоо хэт баригдаж, амьдралаас хэт тасрахыг, тулгуур үзэлтэн болохыг монголчууд ийнхүү өгүүлсэн хэрэг. “Номын хор”-оо дарж чадваас “цагааширсан” хэмээнэ. Хүн ном уншиж танин мэдэх тусмаа үүнийг өөртөө сануулж байвал зохилтой ажгуу.

Бурхан багш цаглашгүйн тухай айлдав. “Субуди хэрхэн сэтгэнэм? Ганга мөрний элсний тоогоор Ганга мөрөн оршино гэж үзье. Тэгвэл тэдгээр мөрний элс олон байх уу? Субуди хариулруун: - Багш минь ээ, ганц Ганга мөрөнд цагшлашгүй олон буй за. Тэгвэл олон Ганга мөрөн болбоос бүр ч их болох биз ээ.” Багш айлдруун:..Тийм олон Ганга мөрний элсний тоотой адил ертөнцийг охид хөвгүүд долоон зүйлийн эрдэнээр дүүргээд өглөг өгсөн гэж бодъё. Субуди минь ээ, хэрхэн сэтгэнэм? Эдгээр охид, хөвгүүд энэ үйлээрээ их буян хураах болов уу?” Субуди хариулруун: - Багш минь ээ, Жаргалтай хүмүүн минь ээ, тэдгээр охид хөвгүүд олон, олон хэмжээлшгүй, тоолж баршгүй буяныг хураах болно...

Судрын төгсгөл хэсэг сэтгэл хөдлөмөөр.

Энэ цагт Субуди бээр номыг сонссондоо сэтгэл догдлон нулимс дусаав. Тэрбээр нулимсаа арчаад багшдаа хандан ийн өгүүлрүүн: - Багш минь ээ, Жаргалтай хүмүүн минь ээ, гайхамшигтай. “Дээдийн замыг хөөгч хүмүүн”-ий тусын тулд бас тэгээд “Хамгийн зөв замыг хөөгч хүмүүн”-ий тусын тулд Амгалангаар ажирсан бээр энэхүү судрыг номлосон нь гайхамшигтай билээ...
Үзэгдэх ертөнц хэмээгч нь
Од, нүдний сүүдэр, улалзах гал
Зэрэглээ, шүүдэр, усны хөөс
Зүүд, гилбэлгээн, үүл мэт

Судрыг амтархан уншихыг оюун билэгт уншигч танаас хүснэм. Яваандаа судрын үг хэллэгийн тухай тайлбарыг хамтад нь орчуулж тавих бодолтой байна. 

http://emosclub-naranbayar.blogspot.com/2017/01/2015-12.html

Японы оны цолын тухайд

Японд оны цол өөрчлөгдлөө. Хэйсэйгээс Рэйва болов. НТ-ын 645 онд анх Тайка хэмээх оны цолыг хэрэглэж эхэлснээс хойш энэ уламжлал тогтжээ.
Онд цол өргөж, хаанчлалын эрин үеэ тунхагладаг энэ ёс Зүүн Ази тэр дундаа Хятадад үүссэн байдаг юм.
Оны цолыг Монголд Хүннү гүрний үед мэр сэр хэрэглэж байв. Хамгийн эцэст нь Богд хаант Монгол улсын үед "Олноо өргөгдсөн" хэмээх цолыг хэрэглэж байв.
Өнөө үед энэ ёсыг авч үлдсэн улс бол Япон л байх шиг байна. Үүнд учир бий. Японд эзэн хаант төр улс үүссэн цагаас нэг удам тасралтгүй хаанчилж байгаатай энэ нь хамаатай. Энэ тухай 1890 онд батлагдсан Азийн анхны үндсэн хууль болох Мэйжигийн үндсэн хуульд "Их Японы эзэнт гүрнийг түмэн үе угсаа залгасан эзэн хаан захирна" гэж тунхаглажээ.
Улс үндэстнүүдийн түүхийг харж байхад Сыма Цяний ажигласанчлан, буян доройтсон хааны угсааг дотоодоосоо түлхэн унагаж, эсвэл гаднаас түрэмгийлэн орж ирээд мохол мушгилгүй болгож ирсэн байх юм.
Харин Японы хааны угсаа ийм тавилангаас ангид байсан нь далайгаар хүрээлэгдсэн газарзүйн байршил, геополитикийн онцлогоос гадна эзэн хаан эрх мэдлийг шууд өөрийн гарт төвлөрүүлж барьдаггүй засаглалын онцлогтой нь холбож үзэх нь бий.
Эдүгээгийн эзэн хаан 1947 оны үндсэн хуулийн тогтолцоогоор цэвэр билэг тэмдгийн шинж чанартай болжээ. Эзэн хаан өчигдөр сэнтийнээсээ буухдаа ард түмэндээ талархлаа илэрхийлэв. Японы ард түмний хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн эзэн хаан байлаа.
Шинэ эринийг авчирч буй Рэйва. Эдүгээгийн хаан Монголд 2007 оны 7-р сард ширээ залгах хунтайж байхдаа Монголд айлчилж байсныг олон хүн санаж байгаа байх аа. Өгий нуурт зочлоход нь тухайн үеийн Байгаль
орчны сайдын зөвлөх Дамдин дарга Өгий нуурыг танилцуулан ярьж, миний бие дэргэд нь орчуулга хийж билээ. Хунтайж хүний яриаг маш анхааран сонсдог, асуулт их тавьдаг хүн байв. Бид төлөвлөсөн цагтаа тайлбар яриаг дуусгасны дараа Эзэн хааны ордны албанаас надад цайны мөнгөн халбага бэлэглэсэн билээ. Ишин дээр нь эзэн хааны гэр бүлийн тамга дүрс болох удвал сийлсэн байлаа. Энэ халбага эдүгээ ч манайд байна. Хааяа охин маань хэрэглэдэг юм.
Монголын тал нутгийг сэтгэлдээ тээсэн эзэн хаан мэндэллээ. Монгол Японы харилцаа хөгжлийн шинэ шатанд гарах эрин үе эхлэв.

Чингис хаан түүний үр сад

Орчуулагчийн үг

Окада Хидэхирогийн “Дэлхийн түүх мэндэлсэн нь” (2012, 2017, 2018), “Энх-Амгалан хааны захидлууд” (2018) бүтээл тус тус монгол хэлээр хэвлэгдэж, улмаар түүх соёлоо эрхэмлэн сонирхдог уншигчдын оюуны таашаалд нийцсэнд миний бие баяртай байдаг юм. Энэ удаа түүхч эрдэмтэн Окадагийн бичсэн Монголын бүрэн түүхийг уншигч та бүхний гарт хүргэж байна. Дорно дахин судлаач Окадагийн судалгааны үнэ цэнэ нь аливаа “тухай” номоор дамжилгүй эх сурвалжид түшиглэн, түүнд объектив дүгнэлт өгдөгт оршдог. Энэхүү бүтээлийг туурвихдаа ч Монголын түүхийн гол эх сурвалжуудыг хэрэглэгдэхүүнээ болгосон нь судлаачийн буурьтай хандлагыг харуулжээ.  

“Чингис хаан, түүний үр сад” бүтээлийг орчуулахдаа эх сурвалж хийгээд түүний монгол орчуулгаас иш татав. Тухайлбал, “Богд баатар биеэр дайлсан тэмдэглэл – Монголын түүхийн сурвалж бичгийн харьцуулсан судалгаа” Улаанбаатар хот 2010 он (уйгуржин монгол бичгээс хөрвүүлсэн Д.Пүрэвдорж); “Цэндийн Дамдинсүрэнгийн эрдэм шинжилгээний бүтээлийн чуулган, I боть”-ийн “Монголын нууц товчоо” Соёмбо принтинг 2017 он (“Монгол сурвалж бичгийн өв” цуврал); Рашид ад-Дин “Судрын чуулган” Улаанбаатар хот 2002 он (орос хэлнээс орчуулсан Ц.Сүрэнхорлоо); Н.Ц.Мункуев “Монгол татаарын бүрэн тодорхойлолт” Монсудар 2017 (орос хэлнээс орчуулсан Ч.Баатар); Дандаа чянсан хэмээх Дэмчигдоржийн орчуулсан “Юань улсын судар” Соёмбо принтинг 2015 (“Монгол сурвалж бичгийн өв” цуврал); Саган сэцэний “Хаадын үндэсний эрдэнийн товч” (хөрвүүлсэн М.Баярсайхан, Соёмбо принтинг, 2006), Лувсанданзаны “Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг хураасан Алтан товч хэмээх оршвой” (хөрвүүлсэн Ш.Чоймаа, Соёмбо принтинг, 2006) зэрэг болно. Юань улсын төрийн байгуулал, засаг захиргааны нэршлийг орчуулахдаа ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгээс хэвлүүлсэн “Монголын Юань улс” (Адмон, 2006) бүтээлд тулгуурлав.

Монгол үндэстний түүхийн үнэнийг олж, түүндээ үндэслэн өнөөгийн улс орныг тодорхойлж, ирээдүйг төсөөлөх хараа бидэнд хэрэгтэй. Бусдын нөлөөнд хэт автсан, өмнөхөө дөвийлгөсөн эсвэл үгүйсгэсэн түүхийн хандлага монгол үндэстний цаашдын хөгжилд чөдөр болмуй. Монголын түүх бол монголчууд бидний өв, салшгүй хэсэг. Тийм учраас л Монголд элэгтэй хандаж, Монголын түүхийг аливаа “-изм”-ээс ангид бичсэн Окада Хидэхирогийн бүтээл чухал билээ. Энэхүү бүтээлийг МУИС-ийн Монгол судлалын хүрээлэнгийн "Монгол судлалын дурсгал" цувралд багтаан хэвлүүлсэн МУИС-ийн Шинжлэх ухааны сургуулийн захирал, доктор профессор Д.Заяабаатар болон орчуулгын алдаа мадгийг шүүн цэвэрлэж, үнэтэй зөвлөгөө хайрласан түүхийн ухааны доктор, профессор Т.Мөнхцэцэг багш, мөн хэвлэлийн эх бэлдэх нөр их ажлыг хамтран нугалсан бусад хүмүүст чин сэтгэлийн угаас талархал илэрхийлье.

Эсгий туургатан монголчуудыг тэнгэр ивээг!

П.Наранбаяр

2019 оны 2-р сарын 9-ний өдөр

Цахим технологи, блокчэйнийг улс орнуудад ашиглаж буй зарим жишээ

2019 оны 1 дүгээр сард Де факто сонины 79 дугаарт бичиж хэвлүүлсэн "Цахим технологи, блокчэйнийг улс орнуудад ашиглаж буй зарим жишээ" хэмээх бяцхан бодролоо оны босгон дээр уншигчтай хуваалцъя.

Цахим ертөнц сүүлийн жилүүдэд бидний амьдралд томоохон өөрчлөлтүүдийг авчирлаа. Өнөөдөр Монголд төрийн зүгээс авдаг аливаа тодорхойлолт, лавлагааг цахим машинаас авч, мөнгө зээлэхийг ухаалаг утсаар шуурхай гүйцэтгэдэг болов. Цахим орчин цаашид хөгжсөөр сүүлийн жилүүдэд блокчэйн орж ирлээ.
Гүржийн засгийн газар блокчэйний технологийг газар өмчлөлийн бүртгэлийн системд ашиглахаа саяхан зарласан нь дэлхий нийтийн анхаарлыг татав. Блокчэйнийг үнэн зөв мэдээллийг блок блокоор буюу тархай байдлаар хянан, удирддаг нягтлан бодох бүртгэлийн систем гэж хялбархан томъёолж болно. Уламжлалт эдийн засгийн харилцаанд ард түмний итгэл хүлээсэн төр засаг мөнгөний ханшийг дангаараа баталгаажуулдаг байв. Хэрэв ийм баталгаа байхгүй бол мөнгөн тэмдэгт зүгээр л цаас болон хувирах нь ойлгомжтой. Тэгвэл блокчэйнд суурилсан биткойн гэх мэт виртуал мөнгөнд засгийн газрын ямар ч баталгаа байхгүй. Гэвч биткойныг эзэмшигч нар цахим гарын үсгээр баталгаажсан үнэн мэдээллийг хуваалцдаг. Жишээлбэл, данс эзэмшигч өөрийн дураар мөнгөө нэмж хасч чадахгүй агаад данс хооронд шилжсэн мөнгөн дүнг дураар өөрчлөх боломжгүй, энэ нь оролцогч талуудад нээлттэй байдаг. Засгийн газрын зүгээс ямар нэг баталгаа гаргаж, хяналт тавиагүй ч технологийн шийдлийн хувьд дурын хүн зоргоороо дансны бүртгэлд хөндлөнгөөс оролцон, өөрчлөлт оруулах боломжгүй болсноор биткойны үнэ цэнэ өсч буй юм.
Блокчэйний ийм шинж чанарыг газрын бүртгэлд ашиглах бодлогыг Гүржийн засгийн газар дэвшүүлсэн хэрэг. Блокчэйний тогтолцоонд суурилсан тул газрын бүртгэлийн итгэлцэл өндөр байх нь ойлгомжтой. Өөрөөр хэлбэл, газрын эзэн хэн, хэнээс хэнд очсон гэдэг бүртгэл нь ойлгомжтой, хэн ч дураар өөрчлөх эрхгүй гэдэгт гол санаа нь оршино. Ингэснээр газар өмчлөлийн эрх зуун хувь баталгаажна. Манайд төрөөс хувь хүнд өмчлүүлсэн, эзэмшүүлсэн, ашиглуулсан газрын бүртгэл нууц шинжтэй, заримдаа ямар нэг шалтгаанаар “эзэн” гэнэт өөрчлөгддөг, эсвэл давхцсанаар маргаан гардаг тохиолдол нэлээд ажиглагддаг. Энэ шударга бус байдлыг блокчэйний технологиор бүрэн шийдвэрлэх боломжтой гэсэн үг. Газар эзэмших, өмчлөх бүртгэл илүү баталгаатай болсноор ХАА-н хөгжилд эергээр нөлөөлөхөөс гадна газраар барьцаалсан зээл хөгжих гэх мэт эдийн засгийн аливаа харилцаа идэвхижнэ.
Эстоний жишээг харъя. Интернэтийг иргэний үндсэн эрхэд тооцож, нийгмийн хөгжлийн суурь болгосон тус улсад төрийн үйлчилгээний 99 хувь нь бүрэн цахимжжээ. Гэрлэх, үл хөдлөх хөрөнгөний борлуулалтаас бусад тохиолдолд төрийн үйлчилгээг цахимаар гүйцэтгэнэ. Төр агаар мэт оршино гэсэн үг. Агаар бидний амьдралын үндэс боловч бид амьсгалах тоолондоо үүнийг мэдэрдэггүй. Төрийн үйлчилгээ үүний адил байх ёстой. Төрийн үйлчилгээг цахимжуулсныг цахим засаглал буюу e-Governance хэмээн нэрлэнэ.
Эстонийн цахим бодлогын бас нэг онцлог нь e-Residency буюу цахим харьяатын асуудал юм. Энэ нь гадаадын харьяат хүнд Эстонийн засгийн газраас цахим харьяалал олгон, Эстонийн төрийн цахим үйлчилгээг олгодог систем болно. Цахим харьяат болсон хүн Эстонид бизнес эрхлэх, хуулийн этгээд байгуулах, данс нээх, интернэтээр татвар төлөх боломжоор хангагддаг. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх нэгэн суваг болдгийг бид анхааралтай ажиглах хэрэгтэй. Хүн ам цөөн, гадны хөрөнгө оруулалт байнга шаардлагатай болдог манай жижиг зах зээлд Эстонийн энэ туршлага нэмэр болох нь дамжиггүй. Эстонид блокчэйний технологийг хувь хүмүүсийн эмчилгээ, эмнэлгийн үйлчилгээний салбарт нэвтрүүлж буй ажээ.
Хөгжиж буй орнуудад цахим технологи олон боломжийг бий болгожээ. Нийгэм, эдийн засгийн дэд бүтцийг ХХ зуунд бүрдүүлж чадаагүй хөгжиж буй орон цахим технологийн хүчинд дулдуйдан хөгжингүй оронтой эн зэрэгцэх эсвэл давуу байдалтай болох боломжтой болжээ. Үүнийг reverse innovation буюу урвуу инноваци гэдэг. Монгол дахь гар утасны үйлчилгээ үүний нэг жишээ. Монголчууд суурин утсыг бүрэн нэвтрүүлж чадалгүй XXI зуунтай золгосон ч гар утасны хэрэглээгээр аль ч хөгжингүй орноос дутахгүй түвшинд богино хугацаанд хүрчээ. Бид өнөөдөр гар утсаар төлбөр тооцоо, нийгмийн сүлжээ, интернэт, зээл, холбоо гээд бүхий л зүйлийг гүйцэтгэж байна. Богино хугацаанд ийм үр дүнд хүрсэн нь угаас холбоо харилцааны дэд бүтэц сул байсантай холбоотой. Тиймээс суурин утастай зууралдаад байх шаардлага Монголын холбооны салбарт байсангүй.
Монгол улс далай тэнгисээс алслагдан эх газрын гүнд оршдог нь олон улсын эдийн засгийн харилцаанд ороход “зайн дарангуйлал”-д өртөхөд хүргэдэг. Бидэнд шударга зөв, нээлттэй нийгмийг цогцлоон, “зайн дарангуйлал”-ыг арилгах боломж байна. Энэ бол цахим засаглал, блокчэйн болой. Нэхэж бус амдаж хөгжицгөөе.
П.Наранбаяр (Ph.D, Олон улс судлал)

http://defacto.mn/…/%D0%B4%D0%B5%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82%D…/

Мэдлэг бол хүч

Шинжлэх ухаан бол хүн төрөлхтөний мэдлэгийн салшгүй хэсэг. 17-р зууны үеийн сэтгэгч Фрэнсис Бэкон "Мэдлэг бол хүч" (scientia est potentia) гэж хэдэнтээ хэлсэн байдаг юм. ШУ-г хөгжүүлсэн, эзэмшсэн үндэстэн хүчирхэг байдгийг бид 17-21-р зууны өрнө дахины хөгжлөөс хардаг. Египетийг байлдан эзэлсэн Наполеон ШУА-ийн эрдэмтдээ тэр чигээр нь дагуулан явж, Египет, түүн дотроо пирамид судлал, эртний бичээс судлалд үнэтэй хувь нэмэр оруулсныг бид түүхээс мэднэ.

Хэд хоногийн өмнө хятадууд хүн дүрст бич буюу шимпанзег клонийн аргаар бүтээснээ дэлхий нийтэд зарлав. Түүнээс хоёр хоногийн дараа Япон улс гахайн бие дотор хүний таван цул эрхтэнг ургуулахыг зөвшөөрснөө зарлав. Биологийн ШУ-ны хөгжил хүн төрөлхтөний ёс суртахууны хилийн дээсийг алхахад ойрхон байна. Хүн төрөлхтөн "Бид юу нээж чадах вэ?" бус "Бид юуг хийхгүй байх ёстой вэ?" гэсэн асуултын өмнө ирлээ.

Монгол Улсын биологийн ШУ-ны хөгжилд миний бие санаа зовнино. Аль 1992 онд тархины мэдрэлийн эс нөхөн сэргээгдэж үүсч байдгийг баталчихсан атал манай биологийн сурах бичиг одоо хүртэл нөхөн сэргээгддэггүй хэмээн зааж байна. Нэр томъёо замбараагүй, сурах бичгийн төлөвлөлт муу. 9-р ангид үздэг нэг сэдэв 11-р ангид яг бахь байдгаараа копи пэйст хийгдээд номын хуудаснаа байх жишээтэй. Хэдэн жилийн өмнөх олимпиадын асуултыг харахад "...Монгол улсын бахархалт цэцэг нь аль вэ?", ...Сарьсан багваахайн нэгдүгээр хуруу тавдугаар хурууны хоорондох сарьсын тухай асуусан байх юм.

Биологи бол 21-р зууны Аж үйлдвэрийн 4-р хувьсгалын гол хөдөлгөгч хүчин салбар юм. Улс орнууд энэ чиглэлд их хөрөнгө хүч оруулж, "Мэдлэг бол хүч" гэсэн бодлогоо хэрэгжүүлж байна. Манай улсын биологийн боловсрол ерөнхий боловсролын түвшиндээ иймэрхүү л байна.