Friday, November 28, 2008

Шилэн галзуу баатар


Дарьгангад "Шилэн галзуу баатар" хэмээх тууль байдаг. Галзуу гэдэг үг монгол хэлнээ сөрөг утгаар бус эерэг утгаар хэрэглэгдсэн жишээ олон. Хатанбаатар Магсаржав их цэргээ дагуулан цагаантны үлдэгдлийг хөөж явахдаа үерлэсэн голд тушигджээ. Бачууран цухалдсан Хатанбаатар сэлмээрээ голын ус цавчлан "Төрд чам шиг хэрэггүй гол алга" гэж уурсаж байсан гэдэг. Монгол баатар хүний нэг төрх.

Нүүрэндээ галтай, нүдэндээ цогтой хүү, Гунан улаан баатар гээд л шатаж яваа их эрч хүчийг илэрхийлж ирсэн байх юм. Арван зүгийг хамгаалагч догшин дүрт бурхдыг хүний зүрх гарт нь бариулж, хохимой хүзүүнд нь зүүлгэж, нүгэлтнийг дэвслэн тонилгож байгаагаар дүрслэн шүтэн биширдэг. 20-р зууны 30-аад он хүртэл атаатныхаа амьд зүрхээр туг сүлдээ тахиж, сүр хүчээ бадраадаг байсан гээд л монголчууд бид галзуу, догшин төрхийг мууг зайлуулан гэсгээгч гэдэг утгаар нь эерэг талаас нь хүлээн авч ирсэн ард түмэн.

Ийм сэтгэлгээний суурь дэвсгэрээс улбаалан, аархсан хүчтэнг бишрэн хүндлэх, нийгмээрээ хүлээн авах, зарим талаар таашаах хандлага байдаг байх. Бөхийн ертөнцөд энэ нь ажиглагддаг. Би ч гэсэн, аархсан, эрчтэй, зоримог барилдааныг харах дуртай. Асашёорюүгийн барилдаан ч мөн гоё шүү. Харахад сэтгэл сэргэдэг.

Японы зураач Үтагава Күниёшигийн дүрсэлсэн баатар

Thursday, November 13, 2008

Japan Guide буюу Япон хөтөч


ЭМОС клубын 16 гишүүн нэт дээр нийлэн сууж энэ номыг бүтээсэн юм. Нэт дээрх клуб болохоор ЭМОС дотор хоорондоо нүүр тулан уулзаагүй ч санаа сэтгэлээрээ нэгдсэн нөхдүүд олон бий. ЯПОН ХӨТӨЧ хэмээх энэ ном нь Япон орны тухай 16 монгол хүний өнцгөөс харж бичсэнээрээ онцлог. Ингэснээрээ уншигчдын олон янзын эрэлт хэрэгцээг хангаж байгаа юм. Түүний зэрэгцээ номыг зохиогчид албархаг хатуу үг хэллэг, албан ёсны байр суурь гэх мэт зүйлээс ангид цэвэр хувийн үзэл бодол, өөрийн мэдэрснээрээ Япон орны тухай танилцуулсан байгаа тул уншигч танд илүү ойр агаад ойлгомжтой санагдах болов уу гэж найдна. Мөн уг номд тухайн бичвэртэй нь холбоотой өнгөт зургуудыг оруулсан тул уншихад илүү дөхөмтэй болжээ. Жишээ болгон уг номын нэгдүгээр бүлэгт оруулсан өөрийн бичсэн хэсгээс танилцуулъя.

Шашин шүтлэг


Хэдэн жилийн өмнө нэг танил япон маань хуримаа удахгүй хийнэ гэж надад ярив. Тэгээд хуримын төлөвлөгөөнийх нь талаар жаал ярилцлаа. Мань эр сүйт бүсгүйтэйгээ христосын сүмд хуримлах болж байгаа гэв.

-Та хоёр христосын шүтлэгтэн үү? гэж би асуулаа. Гэтэл

-Үгүй гэж байна.

-Тэгвэл яагаад чухам христосын сүмд хуримаа хийх гэж байгаа юм бэ?

-Сүйт хүүхэн маань европ маягийн хуримын цагаан даашинз өмсөхийг хүсч байгаа юм л даа. Тэгээд ч христосын сүмд тэмдэглэвэл дурсгалтай.

Япончууд шашин шүтлэгт ер нь нэг иймэрхүү прагматик байдлаар ханддаг. Өөрөөр хэлбэл, шашинд гүнзгий автдаггүй, өөрт ашигтай хэсгээс авч хэрэглэдэг гэсэн үг. Тухайлбал, оршуулгын ёс жаяг нь буддын шашныг голлодог атал шинэ байшинд орох, машин худалдаж авах гээд аливаа юмыг эхлэхдээ уламжлалт шинто мөргөлийн[1] (神道) ёсыг баримтална. Манайхан шинэ машинтай болохоороо лам залан, ном уншуулаад урд талын толиноосоо хадаг уядаг шиг япончууд аян замын өлзий билэгдсэн тарнитай цаасыг машин дотроо наасан байх нь цөөнгүй. Япон хүн гэгээн хувилгаадын өдрийн битүүн[2], зул сарын баярыг Европ, Америкын ёс заншлаар тэмдэглэчихээд шинэ жилийн баяраа шинто мөргөлийн ёсоор угтана. Мөнх ногоон хулс, нарсны мөчрөөр үүдээ чимэглэн, шинтогийн тэнгэрт цагаан будааны боовоор тахил өрж тавина. Тэдний шинэ жилийн баяр нь манай цагаан сар шиг бурхны шашны зан заншлыг их шингээсэн байдаг. Битүүний шөнө буддын сүмийн хонхыг 108 удаа цохидгоос үүнийг харж болно. Зуны адаг сард буддын болон шинтогийн ёс жаягаар өвөг дээдсийнхээ сүнсийг тахих баярыг тэмдэглэнэ[3]. Мөн Хятадаас гаралтай уламжлалт шинжтэй олон баяр энэ оронд бий. Тэгэхээр христос, буддизм, шинто, тэгээд конфусианизм холилдсон зан заншил, баяр ёслол, шашин шүтлэг Японд байгааг та олж харах болно.

Японд гэрийн ойролцоо хаана ч гэсэн очоод мөргөчихөөр сүм, шинто мөргөлийн газрууд байна. Шалгалт дөхөөд ирэхээр оюуныг тэтгэгч бурхдыг тахисан сүмд очин, сахиус худалдаж аван мөргөнө. Талийгаачийн хойдохын буяныг уншуулан, ажил төрлөө даатгана. Японд бурхны шашны сэтгэлгээ, бясалгалыг голлосон урсгал болох Зэн буддизм хөгжсөн гэж манай судлаач, сэтгүүлч нар шагшран магтдаг. Энэ үнэн. Гэвч үүний хажуугаар мааний зургаан үсгээ хэлээд байвал диваажинд заларна гэх мэтээр хялбарчлан номлодог урсгалыг хамруулаад бурхны шашны 10 гаруй урсгал энэ оронд байж л байна. Энэтхэг, Хятадаас дамжиж ирсэн буддын шашин Японд орж ирэхдээ японжиж, япончуудын гараар олон урсгал бий болсонд хэргийн зангилаа нь оршдог болов уу. Бурхны шашин Японд 7 дугаар зуунд орж ирэхдээ анхандаа язгууртнуудын дунд дэлгэрч, төрийн нэгдмэл байдлыг хадгалах сэтгэлгээний төв болсон байдаг. Энэ шашныг “Нарагийн буддизм” гэж судлаачид нэрлэдэг. Түүний дараа самурай нар буюу цэргийн эрхтнүүд төрийн эрхийг барьж эхлэхдээ “Зэн буддизм”-ыг Японд дэлгэрүүлсэн байдаг. Гэвч жирийн тариачдад илүү ойр, ойлгомжтой, зардал багатай шашин хэрэгтэй байсан агаад энэ хэрэгцээг нь “жёодо шашин” (浄土宗) буюу мааний зургаан үсгээр диваажинд очих тухай номлосон шашин хангасан хэрэг. Жёодо шашин нь хатуу сахил санваарийг үл шаардана. Мах идэх, эхнэр авах эрх чөлөөг эдэлнэ. Учир шалтгааны шүтэлцэл, бясалгал энэ тэр гээд шашны философийг гүнзгий ойлгохыг шаардахгүй, зүгээр л итгэж бишрэхийг номлоно. Өөрөөр хэлбэл, шүтлэгийн орчин илүүтэй туссан шашин гэж ойлгож болох юм. Япон орон дахь бурхны шашны олон урсгал нь ийнхүү хэрэглэгчдийнхээ хэрэгцээнд нийцсэн олон өнгө төрх, сургаал баримтлалтай байдаг.

Тэгвэл япончуудын сэтгэлгээ, бясалгал, тулааны урлагийн хөгжилд их хувь нэмэр оруулсан зэн буддизмд гэгээрэлд хүрэх замыг аль нэг гадаад хүчнээс бус зөвхөн өөрийн дотоод ертөнцөөс хайхыг номлодог. Чиний бясалгалын замд бурхан таарсан ч, ачит багш таарсан ч, ариун богд таарсан ч тонилгогтун. Энэ бол чиний гэгээрэлд хүрэх цорын ганц зам гэж сургадаг ажээ. 13-р зуунд Зэн буддизмын Соотоо урсгалыг (曹洞宗) үндэслэсэн Доогэн (道元) хэмээх санваартан өөрийгөө хайж нээх гэгээрлийн бясалгалыг гэтэлснийхээ дараа нэг ийм алдартай үг хэлсэн байдаг.

“Би босоо хамрын дээр хэвтээ хоёр нүд байгааг л олж мэдлээ. Зэнд ямар ч гайхамшиг байхгүй. Цаг хугацаа урсч, нар зүүнээс мандаж, баруунд шингэнэ”[4]

Япончууд бидэнтэй адилхан буддын шашинтай атлаа хүн эргэн төрөх, төрөл арилжих, урьд хойд төрлийн тухай бараг мэддэггүй. Тэд талийгаачийн алтан савыг нээх, сүнс нь хэдийд биеэс зайлсан хийгээд, ирэх төрөлдөө юу болж төрөх нигууртай гэдгийг сонирхдоггүй. Угаас тэдний шашинд энэ тухай бараг дурдаагүй байдаг бололтой. Нас барсан хүнээ “хотокэ сама” (仏様) буюу “бурхан болооч” гэж дуудахаас бус манайхан шиг энэ тэр хамаатны тийм хүүхэд болон эргэн төрсөн гэж огт ярьдаггүй, мэддэг ч үгүй болой.

Харин манай шашинд энэ төрлөөс илүү хойд төрлийг бодож буян үйлдэх, үхсэний дараах ертөнцийг дүрсэлж, нүглийг тэвчих сэтгэл төрүүлэхийг илүү чухалчилдаг бололтой. Чойжин ламын музейд байгаа халуун хүйтэн тамын зургууд, ямандаг бурхад, “Чойжид дагинын тууж”, үхэгсдийн зурхайн ном гээд зөндөө олон бий. Нэг явган яриа дуулж байсан юм байна. Үнэн ч байж магадгүй. МУИС-д монгол хэл үзэж байсан япон оюутан, монгол хэлэнд үхлийг илэрхийлсэн үг олон байгааг анзаарч багшаасаа энэ талаар асууж л дээ. Багш нь маш олон байдаг гэж. Оюутан ч манай япон хэлэнд бас олон байдаг гэж мэтгэжээ. Ингээд багш оюутан хоёр тус тусын хэлээр үхлийг илэрхийлсэн үгийг тоолон бичиж ирэхээр болжээ. Монгол хэлний багш үхлийг илэрхийлсэн монгол үг 200 гаруйг жагсаасан байв. Гэтэл япон оюутан тоолоод тоолоод 100 хүргэж чадсангүй. Багш нь,

- За монгол хэлэнд аргагүй их байгаа биз

гэж хэлэхэд оюутан,

- Багш аа, монголчууд тэгвэл арай илүү үхдэг байсан байх аа

гэж хариулсан гэдэг.


[1] Шинтоо нь манай бөө мөргөлтэй төстэй, япончуудын уугуул шүтлэг. Энэ ертөнцөд байх тоо томшгүй олон онго савдгийг (八百万の神々) шүтэн биширдэг.

[2] Halloween буюу халловийнийг Оксфордын Англи-Монгол толь /2006/- д ингэж монгол хэлнээ буулгажээ. Монголд хүүхэд залуучуудын дунд энэ баяр нэлээд дэлгэрч байгаа. Тэд халловийнийг сүнсний баяр гэж хэлдэг юм билээ.

[3] Япон хэлээр oбон (お盆) гэх ба жил бүрийн 8 дугаар сарын сүүлээр болдог. Обоны үеэр тэнгэрийн оронд байгаа бурхан болооч өвөг дээдэс нь төрсөн голомтоо эргэж, үр ачаа хардаг ажээ. Гэрт сүнс орж ирэхийг баярлан угтаад үдэн гаргадаг баяр гэж бодохоор аймаар ч юм шиг.

[4] ルース・ベネデクト『菊と刀』講談社学術文庫2006年第6刷。Рүүз Бэнэдикт, Удвал ба сэлэм, Кооданша гакужүцүбүнко, 2006, 6-р хэвлэл



Wednesday, November 12, 2008

White stag буюу Цагаан буга

Аливаа зүйлийн дотор альбинос гэж байнаа. Бүх бие нь цасан цагаан буга, арслан, чоно гээд л. Мутацийн нэг илрэл юм уу даа. Кельтүүдийн домоглон ярьдгаар бол цагаан бугатай учирна гэдэг муу ёр аж. Хэрвээ ийм бугатай таараад намначихвал ойр дотны хүн нь байтугай өөрөө ч гэсэн нөгөө ертөнцөд одоход хүрдэг гэнэ. Уг уран зөгнөлт туужийн өрнөлд болон төгсгөлд энэ домог чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Мөн туужид Англи, Япон, Австрали зэрэг улсууд гарах боловч одоо бидний амьдран буй ертөнц биш. Тухайлбал, Хубилай хааны их цэрэг 1274, 1281 онд Японы арлыг байлдан дагуулснаас хойш, Япон улс тутаргын тариалан, нүүдэл, ан агнуурын соёл иргэншил холилдсон, цэргийн диктатуртай, хаант засаглал бүхий хүчирхэг гүрэн болсон байна. Мөн Англитай холбоотон болж, Австралийг эзлэн захирсан байх жишээтэй. Николийн уран зөгнөлийн ертөнц дахь япончууд айраг уун, ан хийж, өвөл зундаа нүүдэллэн байх ба Хубилай хаанаас гарвалтай эзэн хаан нь улсаа чанга хатуу гараар барьж, байгалиа дээдлэн хамгаалж, түүний нэг хэсэг болсон ахуйн соёлыг цогцлоосон байна. Мөн тэд эр зориг, тэсвэр хатуужил, төрт ёс, цэргийн сургуулийг дээдэлдэг дайнч ард түмэн болсон байх аж.

Уран зөгнөлд сургамжтай зүйл олон бий. Энэ талаар Жамц андын бичсэн сэтгэгдлийг уншиж үзээрэй. Мөн байгальтай харьцах ан агнуурын соёл, хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн тухай өөрийн үзэл бодлоо зохиолч Николь "Туулай өвгөн" хэмээх дүрээр өгүүлсэн байгаа. Уншигч та ажлын зав чөлөөгөөрөө нэг уншаад үзээрэй.

Tuesday, November 11, 2008

Салхи зүсэлсэн хөвгүүн

Энэ номыг саяхан орчуулж гаргалаа. Уг эх нь бол "Салхи харсан хөвгүүн" гэсэн нэртэй байв. Салхи гэдэг хүнд харагддаггүй, мэдрэгддэг агаарын даралтын зөрүүгээс үүсдэг урсгал. Зохиолын гол баатар хөвгүүн ийм салхийг бүр харж, өнгө зүсийг нь ялган, түүгээр ч зогсохгүй салхи мордон нисч чаддаг байсан тухай өгүүлдэг уран зөгнөлт тууж л даа. Монгол хэлэнд "Нар салхи үзээгүй", "Салхинд гарах" гэх үг хэллэгийг өдөр тутмын ярианд хэрэглэдэг болохоор зориуд "зүслэх" гэдэг үгийг хэрэглэсэн ухаантай. Зүслэнэ гэдэг хоёр утгатай, нэг нь "Эцэг маань надад халтар хулыг зүсэлж өгч билээ" гэсэн өгүүлбэрт бол өмчлүүлэх гэсэн утга орж байна. "Мал зүсэлж мэдэхгүй хотын хүү" гэвэл "ялган таних" гэсэн утгатай болно. Зохиолын баатар хөвгүүн салхийг өнгө зүсээр нь ялгаж танин, дээр нь бас өмчлөн хүлэг морь мэт мордож байсан болохоор номын нэрийг ийнхүү буулгасан хэрэг. Салхины өнгө гэснээс С.Эрдэнийн "Алтайд" хэмээх бэсрэг эргэцүүлэлд Алтайн уулсын оройд хөх салхи хүүгэж байхад, тал газар шар салхи сэвшдэг гэсэн эргэцүүлэл байдаг шиг санагдана. Нарийн мэдрэмж шүү.

Номын зургийн тухайд зохиогч Николь өөрөө зурсан. Хавтсан дээрх зургийг нь орчуулагч миний бие түүний зураг дотроос нь сонгосон хэрэг л дээ. Уг номын доторх зохиогчийн уран зөгнөлийн оргил болсон хэсгийг хавтасны зураг илэрхийлж байгаа юм. Амьд ахуйдаа тэрсэлдэн тэмцсэн хоёр сүнс оддын ертөнцөөр зугаалж, зохиогчийн дүрсэлсэн ийм ертөнцөд очно. Тэнд цаг хугацаа, орон зай гэсэн хэмжигдэхүүн үл оршино. Нэг анд маань уг номын талаар "Жингүйдэл" хэмээх нэртэй сэтгэгдлээ бичсэн байна лээ. Та уншаад үзээрэй.

Уран зөгнөл гэдэг хүний сэтгэлийг тайвшруулах, бухимдлаас салгах гайхамшигт ид шидтэй зүйл. Уншигч та ч гэсэн жингүйдэж үзээрэй.


Monday, November 10, 2008

Николийн тухай

Николь гэж сайхан эр байх. 1960-аад онд Японд каратэ сурах гэж очоод, дорнын соёлд татагдан тэр чигтээ Японд үлдчихэж. Каратэг ч сурсан шиг сурч. Бас хажуугаар нь зохиол оролдон, бага наснаасаа адал явдал хайн аялж байсан үүх түүхээ уудлан уран зөгнөл болгоод уншигчдад хүргэдэг болж. Зохиолуудыг нь Японы уншигчид таалж, мань эр ч алдартай болсон байна. Тэгээд цуглуулсан мөнгөөрөө Японы Нагано мужид Курохимэ (Хар гүнж) нэртэй уул худалдан авч, цэвэрлэн янзлаад тэндээ өдгөө суурин сууж, хүүхэд шуухдад байгаль орчны хичээл сургалт, ой мод, ан амьтантай хэрхэн харьцах талаар зааж өгдөг болжээ. Тэгээд сууж байхад нь миний бие Хар гүнж уулнаа очиж, зохиогчтой золгон уулзсан юм. Мэдээж, монгол идээгээ амсуулалгүй яахав. Тэгээд ярьж суулаа. Зохиолч хүнтэй ярих ч гоё шүү. Дараа нь хүлхээд л баймаар гоё гоё ярианууд цээжинд хоногшино.

"Англи Бурын дайнд 17 хон настай Уэльсийн нэгэн залуу оролцож. Масай омгийнхон хүүгийн отрядыг бүсэлж, тэд ч үхлээ хүлээхээс өөр аргагүй болж. Шөнө болж, Африкын одод асгарах цэлмэг тэнгэрийг ширтэн суусан Уэльсчууд эх нутгаа санагалзан ардынхаа дууг бүгдээрээ дуулжээ. Үүрээр бүсэлсэн дайснууд тэднийг хүйс тэмтэрнэ. Энэ шөнийн тэнгэрийг сүүлчийн удаа харж байгаа болохоор тэд дуугаа өр зүрхнээсээ хайлан дуулж, шөнийн анирыг мялаажээ. Хариуд нь Масайчууд омгийнхоо дууг дуулж, дайтагч талууд шөнийн талд харанхуйн хязгаарт дуулалджээ. Үүр цайхад бүсэлсэн дайснууд тэднийг орхин одсон байлаа. Энэ отрядын дотор байсан 17 настай залуу дайчин бол миний өвөг эцэг Николь байсан юм даа"

Дээрх яриаг дууссаны дараа өвгөн зохиолч унтахаар явж, зочны өрөөг нь эзэгнэсэн би зуухны галыг нь өрдөөд, намрын салхи залгихаар гадаа гарч жаал зогссон билээ.

Monday, November 03, 2008

Сайн уу муу юу аль нь вэ хө

Хүү маань нэгдүгээр ангид оров. Ч.Сүрэнжавын шүлэг "Сайн уу муу юу аль нь вэ хө" дууг сурч байна. Яг л намайг нэгдүгээр ангид байхад заалгаж байсан шиг.

Монголын нийгэм өнөөдөр нэг л хэлбэр хэмжээгүй болчихлоо. Сайн муугийн тухай ойлголт задраад одоо 20 жил шахаж байгаа болохоор нормгүй, моральгүй болох нь аргагүй. 90 он хүртэл сайн хүн гэдэг бол улс нийгэмдээ үнэнч, амбицигүй, хувийн машингүй, хогшилгүй, субботникт байнга оролцдог, сээгий малгай өмссөн сэхээтэн залуу байж. Үүний дараа ийм улсууд хог дээр үсэрч, гахай зөөдөг, ном уншдаггүй, наймааны гүйлгээ ухаантай, бага зэргийн хулхи зантай, хууль дүрэм сахидаг ч үгүй, мэддэг ч үгүй нэг иймэрхүү залуус түрэн орж ирж. Одоо ч гэсэн энэ дүр зургийн үргэлжлэл явж байна. Ялгаатай нь тэд хөрөнгөтэй, улс төрч бизнесмэнүүд болсон. Сэтэртэн болохын төлөө улайран зүтгэгчид, ёс суртахууны хариуцлагыг уландаа гишгэгчид эрх мэдэлтнүүд болов. Үүнийг нийгэм маань "сайн" гэж хүлээн авч байгаа бололтой. Нормгүй болчихсон нийгэмд "сайн" гэсэн нийтлэг ойлголт байхгүй. Үүнд л манай нийгмийн эмгэнэл, сонгуулийн хямралын уг үндэс оршино гэж би үзнэ.